Giá trị hiện thực và nhân đạo trong bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá của Đỗ Phủ

2.1. Mở bài

– Khái quát đôi nét về tác giả, tác phẩm

– Nêu luận đề: cảm nhận giá trị hiện thực và nhân đạo trong tác phẩm

2.2. Thân bài

a. Giải thích về giá trị hiện thực và nhân đạo

– Tính hiện thực được hiểu là những bức tranh đời sống và con người mà các nhà nghệ sĩ thể hiện trong tác phẩm của mình.

– Tính nhân đạo: Là sự đồng cảm sâu sắc của người cầm bút đối với những số phận, những cảnh huống bất hạnh trong cuộc sống. Từ đó lên tiếng tố cáo cái xấu, cái ác, cái bất công và bênh vực những con người nhỏ bé, yếu đuối.

b. Cảm nhận giá trị hiện thực trong bài thơ

– Cuộc sống khốn khổ của nhà thơ nói riêng và của nhân dân Trung Quốc nói chung dưới chế độ phong kiến nhà Đường thế kỉ thứ tám.

– Bức tranh hiện thực còn thể hiện ở cảnh cướp tranh của bọn trẻ thôn nam

→ Dùng chính cảnh nhà mình để phản ánh tình hình đất nước, thời đại làm cho bài thơ có tính chân thực rất cao.

c. Cảm nhận giá trị nhân đạo trong bài thơ

– Ngay giữa cảnh ngộ khốn cùng của bản thân, ông vẫn nghĩ đến biết bao cảnh ngộ khác trên đời.

– Đỗ Phủ có ý nguyện hi sinh bản thân mình để cầu ước cho những kẻ sĩ khác được may mắn hơn, êm ấm hơn.

2.3. Kết bài

– Nêu cảm nhận về bài thơ.

Đề bài: Giá trị hiện thực và nhân đạo trong bài thơ Bài ca nhà tranh bị gió thu phá của Đỗ Phủ

Gợi ý làm bài

Nhà thơ Đỗ Phủ có thể coi là một cây đại thụ của nền văn học cổ điển Trung Hoa, thơ của ông đã ghi lại toàn bộ những hoàn cảnh từ giai đoạn cực thịnh đến suy vong của đời Đường. Ông là người chứng kiến chiến tranh liên miên, cảnh cực khổ và thương tâm của dân chúng dưới chế độ phong kiến. Đặc bài thơ “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá” đã phản ánh những giá trị hiện thực to lớn và tình yêu thương đối với nhân dân lao động.

Trước hết, tính hiện thực được hiểu là những bức tranh đời sống và con người mà các nhà nghệ sĩ thể hiện trong tác phẩm của mình. Còn tính nhân đạo chính là sự đồng cảm sâu sắc của người cầm bút đối với những số phận, những cảnh huống bất hạnh trong cuộc sống. Từ đó lên tiếng tố cáo cái xấu, cái ác, cái bất công và bênh vực những con người nhỏ bé, yếu đuối.

Vào những năm cuối đời, Đỗ Phủ trở về Thành Đô trong hoàn cảnh vẫn cực khổ, bần hàn và nghèo túng, nhờ có sự giúp đỡ của bạn bè mà ông có được một căn nhà tranh bên cạnh Khe Cán Hoa. Căn nhà hiện lên trong bài thơ trong hoàn cảnh vật lộn với trận cuồng phong của mùa thu:

“Tháng Tám, thu cao, gió thét già…
Mảnh thấp bay lộn vào mương xa”

Qua cách kể của nhà thơ, ta hình dung được trận thu phong tháng tám rất mạnh, cuốn phăng những tấm tranh bay khắp mọi nơi, mảnh thì bay cao, bay thấp, mảnh thì bay gần, bay xa, treo tót trên ngọn cây hay bay vào mương. Cảnh tượng ấy thật là trớ trêu đối với một ông già như Đỗ Phủ, ông chỉ có thể đứng ngước mắt nhìn theo những tấm tranh bị gió cuốn mà xót xa, bất lực. Thiên nhiên dường như cũng chẳng buông tha cho người áo vải đã bôn ba mưu sinh, đến ngôi nhà tranh trú mưa nắng cũng chẳng còn. Hiện thực xã hội đảo điên, loạn li đã khiến cho đạo đức xã hội suy đồi và xuống cấp trầm trọng. Căn nhà của Đỗ Phủ bị gió thu phá, lũ trẻ thôn Nam lại lấy đó làm thú nghịch ngợm, kéo nhau đến mà cướp tranh đi mất, một ông già tay yếu chân chậm không sao đuổi được, chỉ biết chống gậy quay về đầy đắng cay và bất lực:

“Môi khô, miệng cháy gào chẳng được
Quay về, chống gậy lòng ấm ức”

Tuy nhiên đó chưa hẳn là tất cả sự trớ trêu trong hoàn cảnh của Đỗ Phủ, bởi khi về đêm cơn mưa thu dầm dề đã kéo theo cái lạnh. Nhà dột chẳng khác gì ngoài trời, chăn màn thì đã cũ rách, mưa dai dẳng suốt đêm khiến cho nhà thơ trằn trọc với những mệt nhọc, đói rét và nỗi thương vợ, thương con. Ông phê phán và lên án chiến tranh phi nghĩa đã gây bao cảnh đời vất vả như chính gia đình ông, nỗi khổ về vật chất và tinh thần của Đỗ Phủ cũng là cái khổ chung của nhân dân lao động và nhà Nho, trí thức thời đó. Từ những nỗi đau của dân đen như ông, từ chính hiện thực của gia đình và xã hội, nhà thơ đã thể hiện một khát vọng hòa bình và ấm no cho dân chúng:

“Ước được nhà rộng muôn ngàn gian…
Riêng lều ta nát, chịu chết rét cũng được!”

Dù có khổ đau chồng chất nhưng nhân tính và niềm tin của con người không bị hoàn cảnh lấn át, đè bẹp, ngược lại còn vượt lên trên hoàn cảnh. Lòng nhân ái của Đỗ Phủ thật cảm động và thiết thức, niềm mơ ước của ông mang sự vị tha đến mức xả thân vì mọi người.

Dù bài thơ “Bài ca nhà tranh bị gió thu phá” đã đi qua hơn mười hai thế kỉ nhưng nó vẫn giữ được cho mình một chỗ đứng vững chãi trong trái tim người đọc chính nhờ những giá trị hiện thực và tính nhân đạo bao la tỏa sáng trong bài thơ.

Đỗ Phủ là một trong những nhà thơ hiện thực vĩ đại của văn học Trung Hoa với những sáng tác chạm sâu vào trái tim người đọc. Thơ ông là những bức tranh sinh động, chân thực về xã hội phong kiến, về những mảnh đời cơ cực và về những khát khao có cuộc sống bình dị nhất. Ông hiểu thấu nỗi đau của muôn kiếp vì chính bản thân mình cũng đã trải qua. "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá" được sáng tác khi ông đã nếm trải biết bao nhiêu cay đắng ở đời, phản ánh được hiện thực khốc liệt và tình yêu thương đồng loại của Đỗ Phủ. Qua đó thể hiện giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.

Giá trị hiện thực của tác phẩm văn học là toàn bộ hiện thực được nhà văn phản ánh trong tác phẩm văn học, tùy vào ý đồ sáng tạo mà hiện thực đó có thể đồng nhất với thực tại cuộc sống hoặc có sự khúc xạ ở những mức độ khác nhau. Tuy nhiên, hầu hết hiện thực trong các tác phẩm văn chương đều là hiện thực được hư cấu. Nó có ý nghĩa phản ánh hiện thực của một thời kỳ trên nhiều phương diện khác nhau hơn là các hiện thực cụ thể.

Giá trị nhân đạo là một giá trị cơ bản của những tác phẩm văn học chân chính được tạo nên bởi niềm cảm thông sâu sắc của nhà văn với nỗi đau của những con người, những cảnh đời bất hạnh trong cuộc sống. Đồng thời, nhà văn còn thể hiện sự nâng niu, trân trọng với những nét đẹp trong tâm hồn và niềm tin khả năng vươn dậy của con người dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào của cuộc đời.

Những năm tháng Đỗ Phủ phải sống trong cảnh nghèo khó, cơ cực. Cuộc sống gia đình ông túng thiếu, sống trong một mái nhà tranh bên cạnh khe Cán Hoa phía Tây Thành Đô.

Những ngày mưa mùa thu gió lùa đã khiến cho mái nhà tốc mái. Có lẽ đây chính là cảm hứng, cũng chính là hiện thực để cho ông viết lên những dòng thơ này.

Đoạn thơ đầu tiên viết về một trận cuồng phong tháng tám:

Tháng tám, thu cao, gió thét gào
Cuộn mất ba lớp tranh nhà ta
Tranh bay sang sông rải khắp bờ
Mảnh cao treo tót ngọn rừng xa
Mảnh thấp quay lộn vào mương xa

Chỉ với mấy câu thơ nhưng đã khái quát được hiện thực tàn khốc từ thiên nhiên, những cơn gió tháng tám đã lật tung mái nhà tranh nghèo. Thật cảm cảnh cho mái nhà tranh rách nát của Đỗ Phủ, ông đành bất lực nhìn thiên nhiên tàn phá. Một hiện thực đầy xót xa mà người đọc nhận ra chính là thiên nhiên cứ vô tình với cuộc đời nhiều đắng cay của một người vẫn mải miết cống hiến cho đời những vần thơ thật đẹp.

Đây cũng chính là thời điểm loạn lạc mà nhân dân Trung Hoa phải đối mặt và trải qua. Binh biến loạn lạc, người dân mất nhà mất cửa, mất người thân, đạo đức suy thoái nghiêm trọng. Đỗ Phủ bất lực nhìn xã hội đang rơi vào ngõ cụt:

Môi khô, miệng cháy gào chẳng được
Quay về chống gậy lòng ấm ức

Nhà thơ già dẫu có "gào" khô cả môi cũng không ai thấu, không ai hiểu, đành ngậm ngùi "chống gậy lòng ấm ức". Nỗi xót xa hiển hiện ngay trong từng câu từng chữ càng khiến người đọc không kìn được cảm xúc. Xã hội tàn khốc, lòng người lạnh lẽo làm sao cứu vãn nổi.

Và tác giả như trào ra sự căm tức và oán hận:

Ngoài biên máu chảy thành biển đỏ
Mở cõi nhà vua ý chưa bỏ

Hiện thực chiến tranh tàn khốc đang phô bày ra trước mắt nhưng nhà vua nào đâu có thấu, có hiểu. Những năm tháng chinh phạt đã khiến cho cuộc sống của nhân dân thêm lầm than và rơi vào ngõ cụt không thể cứu vãn.

Cảnh mưa gió ngày thu tàn phá căn nhà khiến cho Đỗ Phủ không thể chợp được mắt, thương vợ, thương con và thương chính bản thân mình:

Từ trải cơn loạn ít ngủ nghê
Đêm dài ướt át sao cho trót

Câu thơ như cứa vào lòng người nỗi khắc khoải, xót xa cho một kiếp người, kiếp nghèo long đong lận đận.

Nỗi đau đớn, tủi nhục của một người tài giỏi nhưng lận đận, tù tùng, cái nghèo cứ bám riết lấy. Ông tự trách bản thân mình vô dụng không thể đỡ dần, giúp đỡ cho vợ con. Đất nước chiến tranh loạn lạc, nhân dân lầm than. Một bức tranh hiện thực xã hội Trung Hoa nhiều xót xa và nước mắt. Bằng ngòi bút chân thực, ông đã vẽ lên trước mắt người đọc hiện thực xã hội nhiều ám ảnh.

Và rồi ông càng mong muốn, càng khát khao được ấm no và mong và nhân dân qua khỏi cơ cực, nhọc nhằn:

Ước được nhà rộng muôn ngàn gian
Che khắp thiên hạ kẻ sĩ nghèo đều hân hoan
Gió mưa chẳng núng vững vàng như thạch bàn
Than ôi bao giờ nhà ấy sừng sững dựng trước mắt
Riêng lều ta nát chịu chết rét cũng được.

Đây là một khổ thơ giàu giá trị nhân đạo, là tấm lòng cao cả, vị tha và đầy yêu thương của nhà thơ nghèo Đỗ Phủ dành cho nhân dân Trung Hoa. Niềm ao ước có căn nhà rộng "muôn ngàn gian" để giúp cho nhân dân đỡ lạnh, đỡ khổ trong những ngày mưa gió. Ước muốn nhỏ nhoi ấy đã nói lên tấm lòng yêu thương vô bờ bến của ông dành cho những người nghèo khổ như ông. Tuy nhiên điều đáng nói ở đây là ông không "ước' cho mình, chỉ ước cho mọi người. Câu thơ cuối thực sự khiến người đọc nghẹn ngào:

Riêng lều ta nát chịu chết rét cũng được

Dù nghèo đói, dù cơ cực nhưng ông vẫn tràn đầy lòng vị tha. Dù chịu cánh "chết rét" ông cũng can tâm để mang lại cuộc sống ấm no cho nhân dân.

Bài thơ "Bài ca nhà tranh bị gió thu phá" của Đỗ Phủ đã phản ánh được hiện thực của xã hội Trung Quốc thời bấy giờ, đồng thấy người đọc thấy được tấm lòng nhân ái, vị tha của ông đối với cuộc đời, với mọi người.

----------Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp-----------