Hịch tướng sĩ - Ngữ văn 8 Tập 1 Cánh Diều

1.1.1. Tác giả

- Trần Quốc Tuấn (1231-1300), tức Hưng Đạo Đại Vương.

- Ông là danh tướng kiệt xuất của dân tộc.

- Năm 1285 và năm 1288, ông chỉ huy quân đội đánh tan hai cuộc xâm lược của quân Nguyên-Mông

- Ông lập nhiều chiến công lớn: 3 lần đánh tan quân Nguyên Mông ở thế kỉ 13.

- Tác phẩm nổi tiếng: Binh thư yếu lược, Đại Việt sử kí toàn thư.

Hưng Đạo đại vương Trần Quốc Tuấn

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại: 

Văn bản Hịch tướng sĩ thuộc thể loại hịch.

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: 

- Bài hịch được viết vào khoảng trước cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên lần thứ 2 năm 1285.

- Bài hịch được viết nhằm khích lệ tướng sĩ học tập cuốn “Binh thư yếu lược”.

c. Bố cục:

- Phần 1 (từ đầu đến “còn lưu tiếng tốt”): Nêu gương những trung thần nghĩa sĩ trong sử sách để khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nước.

- Phần 2 (từ “Huống chi” đến “cũng vui lòng”): Tố cáo tội ác của kẻ thù, đồng thời nói lên lòng căm thù giặc.

- Phần 3 (từ “Các ngươi” đến “không muốn vui vẻ phỏng có được không?”): Phân tích thái độ, hành động của các tướng sĩ.

- Phần 4 (đoạn còn lại): Đưa ra các nhiệm vụ cụ thể, đồng thời khích lộ tinh thần chiến đấu của tướng sĩ.

d. Tóm tắt tác phẩm: 

Hịch tướng sĩ là một áng văn chính luận xuất sắc nhằm kêu gọi, khích lệ tinh thần yêu nước, lòng tự tôn, tự trọng và ý chí chống giặc ngoại xâm của các tướng sĩ. Mở đầu bài hịch, Trần Quốc Tuấn nêu những gương trung thần nghĩa sĩ trong sử sách. Tiếp theo Ngài tố cáo sự hống hách và tội ác của kẻ thù để khơi dậy lòng căm thù giặc của tướng sĩ. Ngài còn nói lên mối ân tình giữa chủ soái và tướng sĩ đồng thời Ngài phân tích phải trái, đúng sai, định hướng hàng ngũ quân sĩ và khẳng định những hành động nên làm.

1.2.1. Nêu gương sáng của trung thần nghĩa sĩ trong sử sách

Các gương trung thần nghĩa sĩ hi sinh vì chủ: Kỉ Tín, Do Vũ, Dự Nhượng, Kính Đức, Mông Kha, Cốt Đãi Ngột Lang... => nhằm ca ngợi các trung thần nghĩa sĩ đã lưu danh sử sách, để lại tiếng thơm muôn đời, đồng thời giáo dục lòng trung quân ái quốc của các tướng sĩ.

1.2.2. Tình hình đất nước hiện tại, nỗi lòng của chủ tướng

a. Tình hình đất nước hiện tại:

- Tội ác và sự ngang ngược của giặc: Đi lại nghênh ngang, sỉ mắng triều đình, bắt nạt tể phụ, đòi ngọc lụa, thu bạc vàng…=> bạo ngược, tham lam, vô đạo.

- Nghệ thuật:

+ Ngôn từ gợi hình, gợi cảm: Nghênh ngang, uốn lưỡi.

+ Hình ảnh ẩn dụ: lưỡi cú diều, thõn dê chó.

+ Giọng văn mỉa mai, châm biếm.

⇒ Khắc hoạ sinh động hình ảnh kẻ thù, gợi cảm xúc căm phẫn cho người đọc, bộc lộ sự căm ghét, khinh bỉ.

b. Nỗi lòng chủ tướng:

- Được thể hiện rõ nét qua phần điệp với những câu văn biền ngắn gọn đối xứng cân chỉnh: “Ta thường tới bữa quên ăn…ta cũng cam lòng”.

- Nghệ thuật:

+ Dựng nhiều dấu phẩy và dấu chấm phẩy.

+ Nhiều động từ chỉ trạng và hành động mãnh liệt như: Quên ăn, vỗ gối, xẻ thịt, lột da, nuốt gan, uống máu…

+ Giọng văn thống thiết, tình cảm.

⇒ Tác dụng:

+ Cực tả niềm uất hận dâng lên trong lòng người chủ tướng.

+ Khơi gợi sự đồng cảm ở người đọc, người nghe.

Nỗi lòng của chủ tướng trước tình cảnh lầm than của đất nước

1.2.3. Chủ tướng phê phán biểu hiện sai lầm trong hàng ngũ quân sĩ, bộc lộ nỗi lòng mình và kêu gọi tướng sĩ

a. Phê phán sai lầm của tướng sĩ:

- Phê phán hành động hưởng lạc, thái độ bàng quan trước vận mệnh đất nước.

- Ham thú vui tầm thường: chọi gà, cờ bạc, săn bắn, ruợu ngon...

b. Nỗi lòng người chủ tướng:

- Lời khuyên:

+ Biết lo xa.

+ Tăng cường võ nghệ.

⇒ Chống giặc ngoại xâm.

- Chủ tướng để khích lệ tinh thần trung quân ái quốc.

- Cùng cảnh ngộ: khích lệ lòng ơn nghĩa, thuỷ chung của người chung hoàn cảnh.

- Thể hiện thái độ:

+ Khuyên răn, bày tỏ thiệt hơn.

+ Nghiêm khắc cảnh báo.

+ Mỉa mai, chế giễu.

c. Kêu gọi tướng sĩ: Vạch rõ ranh giới giữa hai con đường chính và tà ⇒ kêu gọi, khích lệ tinh thần tướng sĩ.

1.3.1. Về nội dung

Bài hịch là lời phản ánh chân thực nhất tinh thần yêu nước của dân tộc Việt Nam ta trong suốt quá trình tham gia kháng chiến chống quân xâm lược. Qua đó, thể hiện lòng căm thù giặc, ý chí quyết tâm đánh đổ kẻ thù.

1.3.2. Về nghệ thuật

Bài hịch là một áng văn chính luận xuất sắc với cách đưa ra luận điểm, luận cứ chặt chẽ, rõ ràng, giàu hình ảnh, đầy sức thuyết phục.

Từ bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn, em học được gì từ cách viết bài văn nghị luận nhằm thuyết phục người khác?

Lời giải chi tiết:

- Để viết bài văn nghị luận nhằm thuyết phục người khác trước hết tư tưởng của tác giả phải sáng rõ, chân chính. Nếu vấn đề có liên quan đến cộng đồng, đất nước thì người viết phải đứng trên lợi ích chung để bàn luận. mặt khác lợi ích chung đó phải gắn bó với lợi ích của từng con người cụ thể, qua đó mới khích lệ, kêu gọi mọi người cùng nghe và làm theo.

- Người viết cần tâm huyết với vấn đề minh nêu ra, có tình cảm mãnh liệt mới đủ sức phân tích lẽ hơn thiệt và thuyết phục mọi người, hiểu tâm lí đối tượng cần thuyết phục.

- Cần tiến hành vận dụng các biện pháp nghệ thuật: Luận đề rõ ràng, luận điểm có tính hệ thống, lí lẽ xác đáng dựa trên dẫn chứng có tính khách quan, được kiểm nghiệm bằng thực tế.

- Người viết cần thể hiện cảm xúc chân thành trong các lập luận để chuyển tải được các quan điểm của mình đến người đọc.

Học xong bài Hịch tướng sĩ, các em cần nắm:

- Nhận biết và xác định được vai trò của luận điểm, lí lẽ và bằng chứng trong việc thể hiện luận để.

- Phân biệt được lí lẽ và bằng chứng khách quan với ý kiến, đánh giá chủ quan của người viết.

Tác phẩm Hịch tướng sĩ thể hiện tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên, bộc lộ lòng căm thù giặc sâu sắc và ý chí quyết tâm rèn luyện để chiến thắng kẻ thù xâm lược. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn dưới đây:

• Soạn văn đầy đủ Hịch tướng sĩ
• Soạn văn tóm tắt Hịch tướng sĩ

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua tác phẩm Hịch tướng sĩ, tác giả Trần Quốc Tuấn đã thể hiện mạnh mẽ lòng yêu nước thiết tha và căm thù giặc sâu sắc của vị chủ tướng một lòng vì nước vì dân. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: