Bếp lửa - Bằng Việt - Ngữ văn 8 Tập 2 Kết Nối Tri Thức

1.1.1. Tác giả Bằng Việt

- Bằng Việt tên khai sinh là Nguyễn Việt Bằng, sinh năm 1941, quê ở huyện Thạch Thất, tỉnh Hà Tây (nay thuộc Hà Nội).

- Sau khi tốt nghiệp khoa Pháp lý, Đại học Tổng hợp Kiev, Liên Xô (nay là Đại học Quốc gia Kiev, thuộc Ukraina) vào năm 1965, Bằng Việt về Việt Nam, công tác tại Viện Luật học thuộc Uỷ ban Khoa học Xã hội Việt Nam.

- Bằng Việt làm thơ từ năm 13 tuổi nhưng bài thơ đầu tiên được công bố là bài Qua Trường Sa viết năm 1961.

- Ông đã thể hiện nhiều loại thơ không vần, xuống thang rồi bắc thang, tất cả những hình thức đã có trong thơ Việt Nam và thơ thế giới.

Nhà thơ Bằng Việt

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại:

Bếp lửa thuộc thể loại thơ tự do.

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- Bài thơ Bếp lửa được ông sáng tác năm 1963 lúc 19 tuổi và đang di du học ở Liên Xô.

- Bài thơ đã gợi lại những kì niệm đầy xúc động về người bà và tình bà cháu, đồng thời thể hiện lòng kính yêu, trân trọng và biết ơn của người cháu với bà, với gia đình, quê hương, đất nước.

c. Bố cục:

- Phần 1 (ba dòng đầu): Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng, cảm xúc về bà.

- Phần 2 (bốn khổ thơ tiếp theo): Hồi tưởng những kỷ niệm tuổi thơ sống bên bà và hình ảnh bà gắn liền với hình ảnh bếp lửa.

- Phần 3 (hai khổ thơ tiếp theo): Suy ngẫm về bà và cuộc đời bà.

- Phần 4 (khổ cuối): Nỗi nhớ về bà.

1.2.1. Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho cảm xúc hồi tưởng về bà

“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm

Một bếp lửa ấp iu nồng đượm”

- Điệp ngữ “một bếp lửa": diễn đạt 1 kỉ niệm rất riêng tư không mờ phai trong kí ức về hơi ấm gia đình.

- “chờn vờn”: từ láy tượng hình miêu tả hình ảnh ngọn lửa trong sương sớm.

- “ấp iu”: vừa gợi tả chính xác công việc nhóm bếp vừa gợi tả bàn tay kiên nhẫn, khéo léo và tấm lòng chi chút của người nhóm lửa.

- Cùng xuất hiện với hình ảnh “bếp lửa” là tình cảm “Cháu thương bà…nắng mưa”,

=> Nhận xét: Hình ảnh bếp lửa trong kí ức đã đưa cháu trở về với nỗi nhớ thương bà, gọi về kỉ niệm những năm tháng tuổi thơ bên bà.

Hình ảnh bếp lửa và những kỉ niệm tuổi thơ bên người bà

1.2.2. Những hồi tưởng về bà và tình cảm bà cháu

- Kỉ niệm về thời thơ ấu bên bà:

Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói

Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi,

...

Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!

- Tuổi thơ ấy nhiều gian khổ, thiếu thốn nhọc nhằn:

+ Tuổi thơ có bóng đen của chiến tranh và nạn đói năm 1945.

+ Có mối lo của giặc tàn phá xóm làng

+ Có hình ảnh chung của nhiều gia đình Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp: mẹ và cha đi công tác xa.

+ Cháu sống trong sự cưu mang dạy dỗ của bà, bà thay trách nhiệm cha mẹ chăm sóc cháu, cháu sớm phải có ý thức tự lập.

- Hình ảnh người bà:

+ Lời bà bình dị thể hiện đức hi sinh cao cả vì con vì cháu vì cuộc kháng chiến trường kì của dân tộc.

+ Kỷ niệm tuổi thơ là gắn với bà và bếp lửa.

- Âm thanh tu hú khắc khoải gọi hè:

+ Gợi tình cảnh vắng vẻ và khắc khoải nhớ mong của hai bà cháu

+ Âm thanh thân thuộc của quê hương.

- Hình ảnh bếp lửa:

+ Bếp lửa là hình ảnh thực.

+ Ngọn lửa là hình ảnh khái quát tượng trưng cho tình cảm của bà (ngọn lửa tình bà, ngọn lửa niềm tin mà bà truyền cho cháu)

=> Nhận xét: Kỉ nệm tuổi thơ bên bà là những kỉ niệm đẹp, đầy ắp tình bà cháu, bà nuôi cháu lớn khôn chắp cánh ước mơ cho cháu trện mọi chặng đường đời.

1.2.3. Cảm nghĩ của cháu về cuộc đời bà

Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa

Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ

...

Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ...

Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!

- “Lận đận”: vất vả không suôn sẻ.

- “biết mấy nắng mưa”: lam lũ vất vả.

=> Nhận xét:

+ Cuộc đời bà là cuộc đời vất vả gian truân không suôn sẻ.

+ Một người bà chịu thương, chịu khó, giàu lòng nhân ái, đức hi sinh thầm lặng, nhận gian khổ về mình

* Hình ảnh của người bà, người mẹ Việt Nam:

- “nhóm nồi xôi, nhóm yêu thương, nhóm tâm tình”: ngọn lửa không chỉ được bà nhóm lên bằng nguyên liệu bên ngoài mà còn được nhóm bằng ngọn lửa của lòng yêu thương , niềm tin, sức sống trong lòng bà đối với con cháu và đất nước. (ngọn lửa mang ý nghĩa biểu tượng)

- Bà nhóm lên ngọn lửa của tình yêu thương và niềm tin trong lòng cháu: Bà không chỉ là người nhóm lửa, giữ lửa mà còn là người truyền lửa, ngọn lửa của sự sống, niềm tin cho các thế hệ nối tiếp.

- Điệp từ “nhóm”: Nhấn mạnh công việc và ý nghĩa của công việc bà làm.

- Câu cảm đảo trật tự cú pháp “ Ôi...”.

=> Tác dụng: Nhấn mạnh hình ảnh “Bếp lửa” của bà kì lạ, vì nó cháy sáng và ấm áp trong mọi hoàn cảnh ; nó thiêng liêng bởi bà là máu thịt là cội nguồn là quê hương...

* Cháu hiểu bà, yêu bà, yêu dân tộc mình:

- Cháu xa quê, xa bà: có ngọn khói trăm tàu, sống trong điều kiện đủ đầy, hiện đại.

- "Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả": cuộc sống ấm êm và hạnh phúc tràn trề nhưng vẫn thấy thiếu hơi ấm từ bếp lửa của bà à thiếu tình bà.

⇒ Kết luận: Cháu yêu bà, yêu dân tộc cháu trân trọng và nâng niu tình cảm của bà hiểu đc những gian nan vất vả, khó nhọc mà bà đã trải qua => Yêu bà, cháu yêu quê hương, đất nước à Hỉnh ảnh bà trở thành biểu tượng của quê hương đất nước trong nỗi nhớ của cháu.

1.3.1. Về nội dung

Qua hồi tưởng và suy ngẫm của người cháu đã trưởng thành, bài thơ Bếp lửa gợi lại những kỉ niệm đầy xúc động về người bà và tình bà cháu đồng thời thể hiện lòng kính yêu trân trọng và biết ơn của người cháu đối với bà và cũng là đối với gia đình, quê hương, đất nước.

1.3.2. Về nghệ thuật

- Kết hợp nhuần nhuyễn giữa biểu cảm với miêu tả, tự sự và bình luận.

- Sáng tạo hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà, làm điểm tựa khơi gợi mọi kỉ niệm, cảm xúc và suy nghĩ về bà và tình bà cháu.

Bài thơ đã “vẽ” nên bức “chân dung cuộc sống” nào? Điều gì trong bức chân dung ấy gây ấn tượng sâu sắc nhất với em? Vì sao?

Lời giải chi tiết:

Bài thơ đã “vẽ” nên bức chân dung người bà tần tảo, nhẫn nại, giàu yêu thương; chân dung người cháu đã trưởng thành, đi xa nhưng vẫn luôn nhớ về bà, yêu thương và biết ơn bà; chân dung về kỉ niệm tuổi thơ với cuộc sống thiếu thốn, gian khổ nhọc nhằn; chân dung về tình cảm bà cháu ấm nồng, sâu sắc và thầm thía... Điều em ấn tượng trong bức chân dung ấy là sự tần tảo, hi sinh, mạnh mẽ, yêu thương và hết mực chăm sóc cháu đồng thời là chỗ dựa vững vàng cho cháu của bà.

Học xong bài Bếp lửa - Bằng Việt, các em cần:

- Nhận biết được các chi tiết tiêu biểu, đề tài của tác phẩm văn học cụ thể.

- Nêu được những thay đổi trong suy nghĩ, tình cảm hoặc cách sống của bản thân sau khi đọc tác phẩm văn học.

“Bếp lửa” là tác phẩm tiêu biểu của Bằng Việt là những kỷ niệm và suy ngẫm đầy xúc động của người cháu trưởng thành, nhớ lại những khoảnh khắc ấm áp về người bà và tình cảm đặc biệt giữa bà và cháu. Qua đó, tác phẩm thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến gia đình, quê hương và đất nước. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn:

• Soạn bài đầy đủ Bếp lửa - Bằng Việt
• Soạn bài tóm tắt Bếp lửa - Bằng Việt

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua hồi tưởng và suy ngẫm của người cháu đã trưởng thành, bài thơ “Bếp lửa” gợi lại những kỉ niệm đầy xúc động về người bà và tình bà cháu, đồng thời thể hiện lòng kính yêu trân trọng và biết ơn của người cháu đối với bà và cũng là đối với gia đình, quê hương, đất nước. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: