Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều Bài mở đầu: Phương pháp và kĩ năng trong học tập môn Khoa học tự nhiên

Bước 1: Quan sát, đặt câu hỏi nghiên cứu

Quan sát nhận ra tình huống có vấn đề và đặt các câu hỏi tìm hiểu về vấn đề đó.

Bước 2: Xây dựng giả thuyết

Dựa trên hiểu biết và qua phân tích kết quả quan sát, đưa ra dự đoán (tức là giả thuyết) để trả lời câu hỏi đặt ra ở bước 1.

Bước 3: Kiểm tra giả thuyết

Làm thí nghiệm để chứng minh dự đoán ở bước 2 đúng hay sai:

- Chuẩn bị các mẫu vật, dụng cụ thí nghiệm

- Lập phương án thí nghiệm

- Tiến hành thí nghiệm theo phương án đã lập

Bước 4: Phân tích kết quả

- Thực hiện các phép tính cần thiết, lập bảng, xây dựng biểu đồ,...

- Từ việc phân tích kết quả, rút ra kết luận: Giả thuyết được chấp nhận hay bị bác bỏ.

Bước 5: Viết báo cáo trình bày

- Sử dụng ngôn ngữ, hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng để biểu đạt quá trình và kết quả tìm hiểu tự nhiên.

- Một báo cáo kết quả tìm hiểu tự nhiên thường gồm các nội dung chính như sau:

+ Tên báo cáo: Thể hiện được nội dung cốt lõi của vấn đề tìm hiều.

+ Tên người thực hiện: Nêu được tên người hoặc nhóm người thực hiện.

+ Mục đích: Nêu được mục đích của hoạt động tìm hiểu.

+ Mẫu vật, dụng cụ và phương pháp: Mô tả được đầy đủ, chi tiết về phương pháp, thiết bị và vật liệu đã dùng.

+ Kết quả và thảo luận: Thể hiện được quá trình và kết quả tìm hiểu bằng chữ viết, hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng,... Giải thích được ý nghĩa của kết quả và gợi ý cho các vấn đề cần tìm hiểu tiếp theo.

+ Kết luận: Phát biểu được các kết luận quan trọng nhất phù hợp với nội dung tìm hiểu.

a. Quan sát

Sử dụng các giác quan để thu thập thông tin về sự vật hoặc hiện tượng.

Ví dụ: Bằng mắt (thị giác) có thể thấy quả cam chín có màu vàng: Bằng mũi (khứu giác) có thể ngửi được mùi hoa hồng rất thơm.

b. Phân loại

Phân nhóm hoặc sắp xếp các sự vật, hiện tượng thành các loại dựa trên thuộc tính hoặc tiêu chí.

Ví dụ: Xếp tất cả các loại quả có kích thước nhất định vào một nhóm

c. Liên hệ

Từ sự việc, hiện tượng này nghĩ đến sự việc, hiện tượng khác dựa trên những mối quan hệ nhất định.

Ví dụ: Thấy quýt trên cây chuyển từ màu xanh sang màu vàng, liên hệ với kinh nghiệm đã có về cam, biết là quýt đang chín.

d. Đo

Sử dụng dụng cụ đo như thước, cân, nhiệt kế,... để mô tả kích thước, khối lượng, nhiệt độ,... của một vật.

Ví dụ: Dùng thước để đo chiều dài mặt bàn bằng đơn vị centimét.

e. Dự đoán

Nếu kết quả của một sự kiện trong tương lai dựa trên một mẫu bằng chứng.

Ví dụ: Dựa trên biểu đồ về sự phát triển của cây trong bốn tuần trước, dự đoán chiều cao của cây trong hai tuần tiếp theo. 

a. Đồng hồ đo thời gian hiện số

- Đồng hồ đo thời gian hiện số là loại dụng cụ đo thời gian có độ chính xác cao, có độ chia nhỏ nhất 0,001 s.

- Phạm vi đo: 0,001 s- 9999 s.

- Đồng hồ đo thời gian hiện số có thể hoạt động như một đồng hồ bấm giây, được điều khiển bằng công tắc hoặc cổng quang điện.

+ Mặt trước đồng hồ có các bộ phận: ô hiển thị thời gian, nút nhấn D để chọn số liệu cần hiển thị, nút nhấn R để xoá dữ liệu đang hiển thị trên ô thời gian, nút nhấn K để chọn kiểu hoạt động của đồng hồ, nút nhấn N để đóng ngắt dòng điện vào nam châm điện.

Hình 2. Mặt trước đồng hồ đo thời gian hiện số

+ Mặt sau đồng hồ có 3 ổ cắm 5 chân A, B, C; dây cắm điện và công tắc nguồn.

Hình 3. Mặt sau đồng hồ đo thời gian hiện số

b. Cổng quang điện

- Cổng quang điện gồm một bộ phận phát tín hiệu (P) và một bộ phận thu tín hiệu (T) từ bộ phận phát chiếu sang.

Hình 4. Cổng quang điện

- Khi có vật chắn chùm tín hiệu từ bộ phận phát sang bộ phận thu tín hiệu, cổng quang điện sẽ phát ra tín hiệu truyền theo dây dẫn đi vào đồng hồ đo thời gian, điều khiển đồng hồ hoạt động.

Ví dụ: Cách dùng đồng hồ đo thời gian hiện số và cổng quang điện để đo thời gian để đo thời gian vật đi giữa hai vị trí xác định A và B

Hình 5. Thí nghiệm đô thời gian chuyển động của xe giữa hai vị trí

- Nguyên lí đo: Khi cạnh trước của tấm chắn sáng bắt đầu chắn chùm tín hiệu ở cổng quang điện 1, đồng hồ đo thời gian hiện số bắt đầu đo. Đồng hồ ngừng đo khi cạnh trước của tấm chắn sáng bắt đầu chắn chùm tín hiệu ở cổng quang điện 2.

- Cách đo:

+ Cố định cổng quang điện 1 ở vị trí A, cổng quang điện 2 vị trí B.

+ Cắm đầu nối dây của cổng quang điện 1 vào ổ A, đầu nối dây của cổng quang điện 2 vào ổ B của đồng hồ đo thời gian hiện số.

+ Nhấn nút K để chọn kiểu hoạt động là A - B.

+ Cho xe có gắn tấm chắn sáng chuyển động. 

+ Đọc số chỉ thời gian xe đi từ cổng quang điện 1 đến cổng quang điện 2 ở ô hiển thị thời gian của đồng hồ đo thời gian hiện số.

Bài 1: Đề xuất và thực hiện một tiến trình tìm hiểu về: “Ảnh hưởng của ánh sáng đến kích thước của quả cà chua”.

Hướng dẫn giải

Bước 1: Quan sát, đặt câu hỏi

- Thông qua quan sát các cây trong vườn, nhận thấy rằng những cây được nhận nhiều ánh sáng Mặt Trời có vẻ phát triển hơn những cây nhận được ít ánh sáng Mặt Trời.

- Đặt câu hỏi: Lượng ánh sáng Mặt Trời mà cây cà chua nhận được có ảnh hưởng đến kích thước của quả cà chua không?

Bước 2: Xây dựng giả thuyết

- Suy luận: Cây cà chua cần ánh sáng Mặt Trời để tạo ra thức ăn thông qua quá trình quang hợp, nhiều ánh sáng hơn nghĩa là nhiều thức ăn hơn.

- Từ đây đưa ra giả thuyết: Cây cà chua nhận được đủ ánh sáng Mặt Trời sẽ phát triển tốt hơn và quả của nó có kích thước lớn hơn quả của cây cà chua không nhận đủ ánh sáng Mặt Trời.

Bước 3: Kiểm tra giả thuyết

- Trồng 10 cây cà chua non có hình dạng, kích thước gần giống nhau vào 10 chậu chứa lượng đất bằng nhau. Để 5 chậu cây ở nơi không có ánh sáng Mặt Trời, 5 chậu cây ở nơi có ánh sáng Mặt Trời. Giữ ẩm đất.

- Khi cây có quả, giữ lại mỗi cây từ 2 đến 3 quả, đo chu vi quả cà chua của cây mỗi ngày.

- Ghi số liệu vào bảng:

Bước 4: Phân tích kết quả

Từ các bảng trên rút ra kết luận quả cà chua ở loại cây nào sẽ có chu vi lớn hơn.

Bước 5: Viết, trình bày báo cáo

Bài 2: Em hãy lựa chọn các dụng cụ đo phù hợp để đo thời gian cho mỗi hoạt động sau và giải thích sự lựa chọn đó.

a) Một người đi xe đạp từ điểm A đến điểm B.

b) Một viên bi sắt chuyển động trên máng nghiêng.

Hướng dẫn giải

a) Dụng cụ đo phù hợp là đồng hồ bấm giây.

b) Dụng cụ đo phù hợp là đồng hồ đo thời gian hiện số và cổng quang điện.

Học xong bài học này, em có thể trình bày và vận dụng được một số phương pháp và kĩ năng trong học tập môn Khoa học tự nhiên:

- Sử dụng phương pháp tìm hiểu tự nhiên

- Thực hiện được các kĩ năng tiến trình: quan sát, phân loại, liên kết, đo, dự báo.

- Làm được báo cáo, thuyết trình

- Sử dụng được một số dụng cụ đo (trong môn Khoa học tự nhiên 7)

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều Bài mở đầu cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Để học tập tốt môn Khoa học tự nhiên, chúng ta cần thực hiện và rèn luyện các kĩ năng nào?

  • A. Quan sát, phân loại
  • B. Liên kết, đo, dự báo
  • C. Viết báo cáo, thuyết trình
  • D. Tất cả các ý trên

• Câu 2:

   “Trên cơ sở các sổ liệu và phân tích số liệu, con người có thể đưa ra các dự báo hay dự đoán tính chất của sự vật, hiện tượng, nguyên nhân của hiện tượng!” Đó là kĩ năng nào?

  • A. Kĩ năng quan sát, phân loại.
  • B. Kĩ năng liên kết tri thức.
  • C. Kĩ năng dự báo.
  • D. Kĩ năng đo.

• Câu 3:

  Khẳng định nào dưới đây không đúng?

  • A.

    Dự báo là dự đoán điều có thể xảy ra trong tương lai dựa trên những căn cứ được biết trước đó

  • B.

    Kĩ năng dự báo thường được sử dụng trong bước hình thành giả thuyết của phương pháp tìm hiểu tự nhiên 

  • C.

    Dự báo là kĩ năng cần thiết trong nghiên cứu khoa học tự nhiên

  • D.

    Dự báo là kĩ năng không cần thiết của người làm nghiên cứu

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều Bài mở đầu để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Mở đầu trang 6 SGK Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều - CD

Luyện tập 1 trang 6 SGK Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều- CD

Luyện tập 2 trang 6 SGK Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều - CD

Câu hỏi trang 7 SGK Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều - CD

Vận dụng 1 trang 7 SGK Khoa học tự nhiên 7 Cánh diều - CD

Giải bài 1 trang 3 SBT Khoa học tự nhiên 7 Cánh Diều – CD

Giải bài 2 trang 3 SBT Khoa học tự nhiên 7 Cánh Diều – CD

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Khoa học tự nhiên HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!