Một số điều về Lý Chiêu Hoàng?

* Lý Chiêu Hoàng tên thật là Lý Phật Kim, sau 
đổi là Lý Thiên Hinh^ bà là con gái út của vua Lý 
Huệ Tông với tôn hiệu là Chiêu Thánh công chúa 
và cũng là phụ nữ duy nhất trong lịch sử được 
phong làm Thái tử. 
* Lý Chiêu Hoàng cững là người ở ngôi Thái tử 
trong thời gian ngắn nhất. Sách Đại Việt sử ký toàn 
thư cho biết, tháng 10 năm Giáp Thân (1224) Lý 
Huệ Tông “xuống chiếu lập công chúa Chiêu 
Thánh làm Hoàng thái tử để truyền ngôi cho”. 
Như vậy Lý Chiêu Hoàng được lập làm Thái tử và 
ngay sau đó được ữuyền ngôi, vì thế bà làm thái tử 
không đầy một ngày. 
* Lý Chiêu Hoàng lên ngôi tháng 10 năm Giáp 

Thân (1224) khi đó bà mới 7 tuổi, thuộc danh sách 
những vỊ vua ứẻ ửong lịch sử nước ta. 
* Lý Chiêu Hoàng làm vua hơn 1 năm, từ tháng 
10 năm Giáp Thân (1224) đến tháng 12 năm Ất Dậu 
(1225) thì nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh 
(tức Trần Thái Tông). Bà là vị vua ở ngôi ngắn nhất 
trong số các vua triều Lý. 
* Lý Chiêu Hoàng là vua triều Lý đặt ít niên 

hiệu nhất và niên hiệu của bà là một trong những 
niên hiệu đài n h ất có tới 4 chữ, sử chép rằng: 
“Chiêu Thánh lên ngôi, đổi niên hiệu là Thiên 
Chương Hữu Đạo” (Đại Việt sử ký toàn thu). 
* Chuyện hôn nhân của Lý Chiêu Hoàng và 

Trần Cảnh là một trong những nghi vấn của lịch 
sử. Chúng ta đều biết Trần Thủ Độ chính là người 
“đạo diễn” vở kịch “vợ nhường ngôi cho chồng”, 
chuyển vương quyền từ tay họ Lý sang họ Trần 
một cách êm thấm. Tuy nhiên dường như không 
hề có lễ thành hôn của Lý Chiêu Hoàng, sử sách 
không có dòng nào ghi chép về điều đó, tất cả chỉ 
dựa trên thông tin của Trần Thủ Độ mà thôi. Sách 
Đại Việt sử ký toàn thư \iế t: “Trần Thủ Độ tự đem gia 
thuộc thân thích vào trong cung cấm, sai đóng cửa 
thành và các của cung, củ người coi gíữ. Các quan 
đến chầu không được vào. Thú Độ loan báo rằng: 
Bệ hạ đã có chồng rồi. Các quan đều nói được, xin 
chọn ngày vào chầu”. 
* Lý Chiêu Hoàng là ngưởỉ duy nhất trong lịch sử 
2 lần ỉàm công chúa và lại là công chứa của hai triều 
đại khác nhau. Bà sữứi tháng 9 năm Mậu Dần (1218)/ 
sau khỉ ra đời được phong làm Chiêu Thánh công 
chúa. Năm Đinh Dậu (1237) Trần Thủ E)ộ vm cớ bà 
không ttiể sũih con nên đã ép Trần Thái Tông phế 
ngôi hoàng hậu rồi giáng bà xuống làm công chúa. 
* Lý Chiêu Hoàng ià người duy nhất trong lịch 
sử làm vua của một vương triều rồi lại làm hoàng 


friậu của một vưctng triều khác. Ngày 11 tháng 12 
mâm Ất Dậu (1225) bà nhường ngôi cho chồng là 
'Itần Cảnh (tức Trần Thái Tông vị vua đầu tiên của 
mhà Trần) và trở thành hoàng hậu Chiêu Thánh. 
* Lý Chiêu Hoàng và Tìrần Thái Tông là đôi vợ 
* Lý Chiêu Hoàng là người mang một nỗi oan 
nịch sử, người đương thời cũng như các sách sử 
<đều cho rằng bà là người có tội đả làm mất ngôi 
vương triều Lý. Sách Vĩệt sử tiêu án cho rằng; 
Ibà là chất ầm mà ở dương vị, trái hẳn lẽ thường”; 
Việt giám thông khảo tổng luận chê Chiêu Hoàng là 
“Vua đàn bà vì thế không gánh vác nổi cơ nghiệp”... 
Còn trong dân gian đặt ra câu: “Tộ truyền bát 
Há, lá rụng xuống rồi âm khí sinh ra, ý nói nhà Lý 
I t r u y ề n ngồi được 8 đ ờ i rồi mất ngôi vì có vua 
>đàn bà. 
* Một việc xưa nay chưa từng có ừong lịch sử là 
Tìăm Mậu Ngọ (1258) Lý Chiêu Hoàng trở thành 
"phần thưởng" ban cho tướng có công. Chồng cũ 
'của bà là Trần Thái Tông xét thấy tướng Lê Tần có 
'CÔ ng đ ầ u 

tr o n g cu ộ c k h á n g c h iế n c h ố n g q u â n 

Mông Cổ nên đã cho ban quốc tính, đổi tên là Lê 
Phụ Trần và đem Chiêu Hoàng gả cho vị tướng này 
coi như là một phần thưởng đặc biệt. 
» 19c« 

___________ 'ể A tề ti- 

» iộ £ d ờ í ió n ỹ p iẠ __________ 

* Lý Chiêu Hoàng lấy Lê Tần khi đã 40 tuổi 
nhimg từ đó cuộc đời bà mới thực sự có hạnh 
phúc; bà đã sinh ra được 2 người con, con trai là Lê 
Tông, con gái là Ngọc Khuê. Một điều thú vị là Lê 
Tông (còn có tên khác là Lê Phụ Hiền) sau này 
được ban quốc tính (họ vua) và đổi tên thành Trần 
Bình Irọng, một danh tướng nổi tiếng với câu nói 
bất hủ: "la ứià làm quỷ nước Nam còn hơn làm 
vương đất Bắc”, ồng còn là phò mã triều Trần, được 
vua Trần Thái Tông gả công chúa Thụy Bảo làm vỢ. 
Còn Ngọc Khuê sau này được gả cho Trạng 
nguyên Trần cố (đỗ khoa thi năm Bứủi Dần 1266). 
* Lý Chiêu Hoàng là nguờỉ đuy nhất trong lịch 
sử trải qua 6 danh vị suốt cả cuộc đời thăng trầm: 
1. Công chúa nhà Lý, 2. Thái tử, 3. Nữ hoàng, 4. 
Hoàng hậu, 5. Công chúa nhà Irần, 6. Phu nhân 
tướng quân. 
* Lý Chiêu Hoàng mất ngày 23 tháng 9 nàm 
Mậu Dầu (1278) thọ 60 tuổi; điều đặc biệt kỳ lạ là 
khi đó tóc bà vẫn đen nhánh/ môi đỏ như tô son, 
đôi má vẫn một màu hồng đào. 
* Lịch sử ghi chép về Lý Chiêu Hoàng với nối 
niềm bi kịch mà không nêu rõ công lao gị trong 
hơn 1 năm ở ngôi của bà. Thế nhưng trong nhân 
dân nhiều nơi rất trân trọng tôn bà làm Thành 
hoàng vì đã giúp dân xây dụng xóm làng, an cư lạc 
nghiệp như làng Tmh Quang và làng Giao Tự (Gia 
Lâm, Hà Nội), làng Yên Thành (nay thuộc quận Ba 
Đình, Hà Nội)... 
* 
Lý Chiêu Hoàng là vỊ vua duy nhất không 
được thờ ở đền Đô bởi quan niệm “Nữ nhân ngoại 
tộc”, bà đã làm dâu của họ Trần lại làm mất ngôi lên 
có tội với nhà Lý vì thế không được thờ cùng Lý 
Bát Đế. Nhân dân đã lập một ngôi đền thờ riêng 
cho bà ở gần đền Đô đặt lên là đền Rồng (Long 
miếu điện). Hàng năm vào dịp lễ hội đền Đô (15/3 
âm lịch) người dân lại rước kiệu của bà từ đền 
Rồng về đền Đô để bà được gặp vua cha và các vị 
vua triều Lý. 

Những về Lý Chiêu Hoàng theo sử sách và 
giai thoại dân gian dưdmg như đã rõ ràng, tuy 
nhiên xem xét kỹ một số dữ Uệu, thông tín chúng 
ta sẽ thấy có những điểm khiến người đờỉ có chút 
băn khoăn, nghi vấn về cuộc đời của bà sau khi bị 
truất ngôi hoàng hậu và bị giáng xuống làm công 
chúa. Những nghỉ vấn dưới đây có căn cứ; song 
chúng tôi cũng tạm nêu ra với mục đích tìm hiểu, 
tiếp cận đa chiều về lịch sử: 
k »21 

CỉS 

Lý Chiêu Hoàng còn gọi là Lý Phế hậu hay Chiêu Thánh Hoàng hậu, là hoàng đế thứ 9 và cũng là cuối cùng của triều đại nhà Lý, trị vì từ năm 1224 đến năm 1225. Bà là nữ hoàng duy nhất của lịch sử Việt Nam, nhưng không phải vua bà đầu tiên, nếu như tính nữ vương Trưng Trắc. 

Sinh: tháng 9 năm 1218, Hoàng Thành Thăng Long, Hà Nội

Mất: tháng 3 năm 1278, Thành phố Bắc Ninh

Tên húy: Lý Thiên Hinh (李天馨)

Niên hiệu: Thiên Chương Hữu Đạo (天彰有道)

Vợ/chồng: Lê Phụ Trần (kết hôn 1258–1278), Trần Thái Tông (kết hôn 1226–1237)

Lý Chiêu Hoàng còn gọi là Lý Phế hậu hay Chiêu Thánh Hoàng hậu, là hoàng đế thứ 9 và cũng là cuối cùng của triều đại nhà Lý, trị vì từ năm 1224 đến năm 1225. Bà là nữ hoàng duy nhất của lịch sử Việt Nam, nhưng không phải vua bà đầu tiên, nếu như tính nữ vương Trưng Trắc. Sinh: tháng 9 năm 1218, Hoàng Thành Thăng Long, Hà Nội Mất: tháng 3 năm 1278, Thành phố Bắc Ninh Tên húy: Lý Thiên Hinh (李天馨) Niên hiệu: Thiên Chương Hữu Đạo (天彰有道) Vợ/chồng: Lê Phụ Trần (kết hôn 1258–1278), Trần Thái Tông (kết hôn 1226–1237)