Địa lí 10 Kết nối tri thức Bài 18: Quy luật địa đới và quy luật phi địa đới

a) Khái niệm

- Quy luật địa đới là sự thay đổi có quy luật của tất cả các thành phần địa lí và các cảnh quan theo vĩ độ (từ Xích đạo về cực).

- Nguyên nhân:

+ Dạng khối cầu của Trái Đất làm cho tia sáng của Mặt Trời (góc nhập xạ) giảm dần từ Xích đạo về hai cực, do đó lượng bức xạ mặt trời cũng giảm dần theo vĩ độ.

+ Lượng bức xạ mặt trời là nguyên nhân, là động lực của các hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất.

⇒ Lượng bức xạ mặt trời gây ra tính địa đới của các thành phần tự nhiên.

b) Một số biểu hiện của quy luật

- Sự phân bố của các vòng đai nhiệt trên Trái Đất:

+ Biểu hiện rõ rệt của quy luật phân bố nhiệt theo địa đới là sự hình thành các vòng đai nhiệt trên Trái Đất.

+ Sự phân bố nhiệt trên bể mặt Trái Đất phụ thuộc chủ yếu vào bức xạ mặt trời.

+ Lượng bức xạ mặt trời được quy định bởi góc nhập xạ. Góc nhập xạ giảm dần từ Xích đạo về hai cực ⇒ nguyên nhân hình thành các vòng đai nhiệt. Các vòng đai nhiệt trên Trái Đất là: vòng đai nóng, vòng đai ôn hoà, vòng đai lạnh.

- Sự phân bố các đai khí áp và các đới gió trên Trái Đất:

+ Các đai khí áp cao và đai khí áp thấp phân bố xen kẽ, đối xứng qua đai khí áp thấp xích đạo. Gồm 7 khí áp (áp thấp xích đạo, 2 áp thấp ôn đới, 2 áp cao cận chí tuyến, 2 áp cao cực).

+ Sự phân bố các đai khí áp cũng là nguyên nhân hỉnh thành các đới gió chính trên Trái Đất. Gồm 6 đới gió (2 mậu dịch, 2 ôn đới, 2 đông cực).

Các đai khí áp và gió trên Trái Đất

- Các đới khí hậu trên Trái Đất:

+ Các yếu tố khí hậu như: nhiệt độ, khí áp, gió, mưa đều thể hiện rõ rệt sự phân bố theo quy luật địa đới (theo vĩ độ).

+ Do đó đặc điểm quan trọng nhất trong sự phân bố khí hậu thế giới là sự phân hoá theo vĩ độ, theo đó hình thành nên bảy đới khí hậu từ Xích đạo về hai cực.

+ Trên Trái Đất có 7 đới khí hậu xem kẽ nhau từ xích đạo về hai cực.

+ Các đới khí hậu chính trên Trái Đất: xích đạo, cận xích đạo, nhiệt đới, cận nhiệt, ôn đới, cận cực, cực.

Các đới khí hậu trên Trái Đất

- Ngoài ra, biểu hiện của quy luật địa đới còn là sự hình thành các đới đất và cảc đới thực vật trên Trái Đất.

+ Có 10 nhóm đất từ cực đến xích đạo.

+ Có 10 kiểu thảm thực vật từ cực đến xích đạo.

c) Ý nghĩa thực tiễn của quy luật

- Tính địa đới của thiên nhiên có tầm quan trọng đặc biệt đối với sản xuất và đời sống.

- Ví dụ: Miền nhiệt đới gió mùa có khí hậu nóng ẩm nên máy móc, thiết bị hay bị hoen rì. Tính chất nóng ẩm của miền nhiệt đới cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các loại bệnh nhiệt đới phát triển, ảnh hưởng tới sức khoẻ của con người.

⇒ Cần thiết phải nghiên cứu các biện pháp để thích ứng với điều kiện tự nhiên ở các đới thiên nhiên như nguyên tắc nhiệt đới hoá trong công nghiệp chế tạo máy móc,...

a) Khái niệm

- Quy luật phi địa đới: là quy luật phân bố của các thành phần địa lí và các cảnh quan không phụ thuộc vào sự phân bố của bức xạ mặt trời (địa đới).

- Nguyên nhân của quy luật phi địa đới: là do sự phân chia bề mặt Trái Đất ra thành lục địa, đại dương và do độ cao địa hình dẫn đến sự phân bố nhiệt không đồng đều.

b) Biểu hiện của quy luật

- Đặc điểm: Biểu hiện rõ rệt nhất của quy luật này là sự phân hoá địa ô và sự hình thành các vành đai theo độ cao.

- Ví dụ tiêu biểu:

+ Quy luật đai cao: Sự thay đổi đất và thực vật theo độ cao như dãy Cap-ca

Sơ đồ các vành đai thực vật và đất ở sườn tây dãy Cáp-ca

+ Quy luật địa ô: Sự thay đổi thảm thực vật ở vĩ độ 40⁰B ở lục địa Bắc Mĩ

Các kiểu thảm thực vật chính trên Trái Đất

c) Ý nghĩa thực tiễn của quy luật

- Các nhân tố phi địa đới không chỉ tác động tới sự phân bố nhiệt ẩm trên Trái Đất mà còn quyết định tới thành phần khoáng chất của đất nước, các chất hữu cơ,...

- Tính phi địa đới còn làm cho các đới thiên nhiên đa dạng, phong phú tạo ra nhiều lợi thế để phát triển kỉnh té - xã hội, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp. Ví dụ: Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ của nước ta do khí hậu có một mùa đổng lạnh nên ngoài các cây trồng nhiệt đới còn phát triển cả các cây trồng cận nhiệt đới và ôn đới như: su hào, bắp cải, chè, hồi, lê, táo,...

Bài tập 1: Nêu một số hiện tượng tự nhiên chịu ảnh hưởng của quy luật địa đới và phi địa đới?

Hướng dẫn giải:

- Quy luật địa đới: Miền nhiệt đới gió mùa có khí hậu nóng ẩm nên máy móc, thiết bị hay bị hoen rì. 

- Quy luật phi địa đới:

+ Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ của nước ta do khí hậu có một mùa đổng lạnh nên ngoài các cây trồng nhiệt đới còn phát triển cả các cây trồng cận nhiệt đới và ôn đới như: su hào, bắp cải, chè, hồi, lê, táo,...

+ Sự thay đổi thảm thực vật ở vĩ độ 40⁰B ở lục địa Bắc Mĩ

+ Sự thay đổi đất và thực vật theo độ cao như dãy Cap-ca

Bài tập 2: Nêu khái niệm, nguyên nhân hình thành quy luật địa đới và phi địa đới?

Hướng dẫn giải:

- Quy luật địa đới là sự thay đổi có quy luật của tất cả các thành phần địa lí và các cảnh quan theo vĩ độ (từ Xích đạo về cực).

- Nguyên nhân:

+ Dạng khối cầu của Trái Đất làm cho tia sáng của Mặt Trời (góc nhập xạ) giảm dần từ Xích đạo về hai cực, do đó lượng bức xạ mặt trời cũng giảm dần theo vĩ độ.

+ Lượng bức xạ mặt trời là nguyên nhân, là động lực của các hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất.

⇒ Lượng bức xạ mặt trời gây ra tính địa đới của các thành phần tự nhiên.

- Quy luật phi địa đới: là quy luật phân bố của các thành phần địa lí và các cảnh quan không phụ thuộc vào sự phân bố của bức xạ mặt trời (địa đới).

- Nguyên nhân của quy luật phi địa đới: là do sự phân chia bề mặt Trái Đất ra thành lục địa, đại dương và do độ cao địa hình dẫn đến sự phân bố nhiệt không đồng đều.

Học xong bài này các em cần biết:

- Nêu được khái niệm,nguyên nhân hình thành quy luật địa đới và phi địa đới

- Trình bày được các biểu hiện của quy luật địa đới và phi địa đới

- Giải thích được một số hiện tượng thực tế

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Địa lí 10 Kết nối tri thức Chương 7 Bài 18 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Cho biết chè là loại cây cận nhiệt, vùng Tây Nguyên nước ta có thể trồng được cây chè nhờ vào yếu tố nào?

  • A. Đất đỏ badan thích hợp
  • B. Khí hậu các cao nguyên trên 1000m mát mẻ
  • C. Độ cao của các cao nguyên thích hợp
  • D. Có một mùa đông nhiệt độ giảm thấp

• Câu 2:

  Vì sao có quy luật địa đới trên Trái Đất?

  • A. Sự thay đổi mùa trong năm
  • B. Sự thay đổi lượng bức xạ Mặt Trời trong năm
  • C. Sự thay đổi bức xạ Mặt Trời theo vĩ độ
  • D. Sự chênh lệch thời gian chiếu sáng trong năm theo vĩ độ

• Câu 3:

  Chè là loại cây cận nhiệt nhưng vùng Tây Nguyên nước ta có thể trồng được cây chè nhờ vào điều kiện khí hậu mát mẻ, ôn hòa ở các cao nguyên trên 1000m. Đây là biểu hiện của quy luật nào dưới đây?

  • A. Quy luật địa ô
  • B. Quy luật địa đới
  • C. Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh
  • D. Quy luật đai cao

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Địa lí 10 Kết nối tri thức Chương 7 Bài 18 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Câu hỏi mục 1 trang 53 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Câu hỏi mục 2 trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Luyện tập trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Vận dụng trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 1 trang 44 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 2 trang 45 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 3 trang 45 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 4 trang 45 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 5 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 6 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 7 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 8 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Giải bài tập 9 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Địa lí HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!