Sọ Dừa - Ngữ văn 6 Tập 1 Chân trời sáng tạo

a. Khái niệm, đặc điểm của truyện cổ tích:

- Khái niệm: Truyện cổ tích là thể loại truyện kể dân gian, kết quả của trí tưởng tượng dân gian, xoay quanh cuộc đời, số phận của một số kiểu nhân vật. Truyện cổ tích thể hiện cách nhìn, cách nghĩ của người xưa đối với cuộc sống, đồng thời nói lên ước mơ về một xã hội công bằng, tốt đẹp.

- Đặc điểm của truyện cổ tích:

+ Cốt truyện cổ tích thường có yếu tố hoang đường, kì ảo, mở đầu bằng "Ngày xửa ngày xưa..." và kết thúc có hậu. Truyện được kể theo trình tự thời gian.

+ Truyện cổ tích thường kể về một số kiểu nhân vật như nhân vật bất hạnh, nhân vật dũng sĩ, nhân vật thông minh... Phẩm chất của nhân vật truyện cổ tích chủ yếu được thể hiện qua hành động.

b. Tìm hiểu từ khó:

- Phú ông: Người đàn ông giàu có.

- Phàm trần: Cõi đời thực.

- Rượu tăm: Loại rượu có nồng độ cao, ngon.

- Sửng sốt: Hết sức ngạc nhiên, bất ngờ.

c. Tóm tắt truyện cổ tích Sọ Dừa:

Người ta tương truyền nhau rằng ngày xửa ngày xưa có một đôi vợ chồng rất hiếm muôn, mãi về già nhưng vẫn chưa có được đứa con nào, bỗng đâu vào một hôm bất ngờ và cô cùng kì lạ người vợ thấy cái sọ dừa bên trong đựng đầy nước bèn bưng lên uống. Rồi bà mang thai. Rồi bà sinh ra một đứa bé không chân không tay tròn như một quả dừa.

Bà buồn lắm nhưng không đành vất đi. Sọ Dừa đến ở nhà phú ông. Cậu chăn bò rất giỏi, con nào con nấy bụng no căng. Phú ông mừng lắm. Rồi chàng được phú ông gả cho cô út mà không chê chàng xấu xí. Ngày cưới một chàng trai khôi ngô tuấn tú cùng cô út xuất hiện. Hai vợ chồng Sọ Dừa ở với nhau rất hạnh phúc. Sọ Dừa đèn sách ngày đêm thi đậu trạng nguyên. Cô út bị hai cô chị hãm hại nhưng nhờ duyên số, may mắn vợ chồng lại đoàn tụ.

d. Đại ý:

"Sọ Dừa" là một trong những minh chứng cho ước mơ về công lí xã hội và về sự đổi đời của nhân dân.

e. Bố cục bài học: Có thể chia thành 3 phần:

- Phần 1: Từ đầu đến "đặt tên cho nó là Sọ Dừa" -> Sự ra đời của Sọ Dừa.

- Phần 2: Tiếp theo đến "phòng khi dùng đến" -> Tài năng của Sọ Dừa.

- Phần 3: Còn lại -> Vẻ đẹp của nhân vật Cô Út.

a. Sự ra đời của Sọ Dừa:

- Hai vợ chồng nghèo ngoài 50 tuổi vẫn chưa có con.

- Người vợ uống nước trong sọ dừa và mang thai.

- Sinh ra đứa bé không tay chân, tròn như quả dừa , “cứ lăn lông lốc trong nhà, chẳng làm được việc gì”. → tên nhân vật gắn với sự dị hình, dị dạng ấy.

=> Nhân dân muốn thể hiện:

+ Sọ Dừa thuộc kiểu nhân vật mang lốt xấu xí.

+ Quan tâm đến loại người đau khổ nhất, số phận thấp hèn, gợi ở người nghe sự thương cảm với nhân vật.

+ Mở ra tình huống khác thường để cốt truyện tiếp tục phát triển.

b. Tài năng của Sọ Dừa:

- Sự tài giỏi của Sọ Dừa:

+ Chăn bò giỏi.

+ Tài thổi sáo.

+ Tự biết khả năng của mình: "gì chứ chăn bò thì con chăn được", "giục mẹ đến hỏi con gái phú ông làm vợ".

+ Kiếm đủ sính lễ theo yêu cầu của phú ông.

+ Thông minh khác thường, đỗ trạng nguyên.

+ Tài dự đoán, lo xa chính xác.

- Nhận xét mối quan hệ giữa ngoại hình và phẩm chất Sọ Dừa:

+ Có sự đối lập trái ngược.

+ Là sự khẳng định tuyệt đối về con người bên trong, đề cao giá trị chân chính của con người.

+ Thể hiện ước mơ về sự đổi đời của nhân dân lao động.

+ Mở ra tình huống khác thường để câu chuyện tiếp tục phát triển.

c. Vẻ đẹp của nhân vật Cô Út:

- Cô Út nhận biết thực chất đẹp đẽ của Sọ Dừa nên bằng lòng lấy Sọ Dừa.

- Cô út hiền lành, thương người ngay cả khi chưa biết gì về thực chất bên trong Sọ Dừa. Cô đối xử tử tế với chàng, có lòng nhân hậu, thông minh, giàu nghị lực…

=> Cô được phần thưởng đáng quý: bà Trạng.

- Về nội dung:

+ Đề cao giá trị chân chính của con người và tình thương đối với người bất hạnh.

+ Truyện thể hiện ước mơ đổi đời và khao khát hạnh phúc của con người.

- Về nghệ thuật:

+ Chi tiết tưởng tượng hoang đường, kể về nhân vật người mang lốt vật hấp dẫn.

+ Sử dụng các chi tiết nghệ thuật đối lập.

+ Xây dựng hình tượng nhân vật mang ý nghĩa tượng trưng.

+ Kết thúc tác phẩm có hậu thể hiện quan niệm, triết lí dân gian về quy luật của cuộc đời.

a. Hướng dẫn giải:

- Liên hệ bản thân để trả lời cho câu hỏi này.

b. Lời giải chi tiết:

- Truyện Sọ Dừa đã giúp em nhận ra rằng không nên đánh giá người khác qua vẻ bề ngoài vì mặc dù Sọ Dừa khác thường, xấu xí nhưng lại có một tấm lòng nhân hậu. Trước đây, có những khi em đánh giá người khác qua hình thức bên ngoài, ví dụ như nhìn vào cách ăn mặc của bạn đó không đẹp để nhận xét bạn ấy là người cẩu thả, không biết ăn mặc. 

-> Cách đánh giá như vậy không hoàn toàn chính xác, vì hình thức bên ngoài không thể hiện hết được về một con người.

Bài tập 2: Em hãy kể lại truyện Sọ Dừa bằng lời văn của em.

a. Hướng dẫn giải:

- Đọc và nắm được nội dung, sự việc chính của truyện Sọ Dừa.

- Kể lại theo ba phần: Mở đầu truyện, nội dung chính của truyện xoay quanh các nhân vật, kết thúc của truyện.

b. Lời giải chi tiết:

Tôi tên là Sọ Dừa từ khi sinh ra tôi đã phải chịu rất nhiều lời mỉa mai, chê cười vì có một ngoại hình xấu xí, không giống người thường, nhưng rồi tôi cũng đã vượt qua được những khó khắn, thử thách đó. Sau biết bao biến cố thăng trầm gia đình tôi đã yên ấm, chúng tôi lại dịp bên nhau. Tôi bùi ngùi nhớ lại câu chuyện về cuộc đời sóng gió, thử thách của chính mình.

Sự ra đời của tôi là một điều kì lạ với bố mẹ tôi. Bố mẹ tôi rất nghèo nhưng ăn ở hiền lành, nhân đức, chẳng làm hại ai bao giờ. Bố mẹ tôi phải làm thuê cho gia đình phú ông giàu có. Ấy vậy mà sao trời chẳng thương, đã năm mươi tuổi mà vẫn chưa có được một mụn con. Mẹ tôi rất buồn khổ về việc này. Thế rồi, vào một hôm trời nắng to, bà vào rừng hái củi cho chủ. Vì khát nước quá mà không tìm thấy suối, lại thấy cái sọ dừa bên gốc cây đựng đầy nước mưa, bà liền bưng lên uống. Sự việc tưởng chừng như rất đơn giản ấy lại khiến mẹ tôi có mang tôi. Chính vì uống nước mưa trong sọ dừa, nên sau này khi mẹ tôi sinh ra tôi một đứa bé không chân, không tay mà biết nói, nên mẹ tôi thương để lại nuôi, và đặt tên cho tôi là Sọ Dừa.

Thời gian thấm thoát trôi, mọi thứ đều thay đổi, con người cũng lớn lên rồi già đi, chỉ có Sọ Dừa không đổi, vẫn tròn và hay lăn lông lốc như một quả dừa. Nhưng Sọ Dừa đã biết giúp ích cho gia đình hơn sau khi được mẹ xin cho vào làm ở nhà phú ông. Cứ tưởng cậu chỉ là một thằng vô dụng nhưng phú ông rất bất ngờ vì Sọ Dừa biết làm khá nhiều việc, đặc biệt là việc chăn bò. Dưới bàn tay của cậu, con nào con nấy lớn lên béo khỏe, cứng cáp. Phú ông lấy đó làm hài lòng lắm.

Vào ngày mùa, mấy người trong nhà phú ông phải ra sức làm việc nen ba cô con gái của ông có nhiệm vụ là mang cơm trưa ra đồng. Vì ngoại hình xấu xí, khác người mà Sọ Dừa lúc nào cũng bị hai cô con gái đầu của phú ông hắt hủi coi thường ra mặt. Họ đối xử rất tệ bạc với cậu, thậm chí còn không mang phần cơm cho cậu. Chỉ có cô út người vừa xinh đẹp lại còn tốt bụng, luôn đối đãi tử tế với Sọ Dừa.

Thời gian đi ở tại gia đình phú ông không còn dài, phần vì tôi thương mẹ sống trong gia cảnh nhà neo người, phần vì thương cô út. Tôi xin với mẹ, sang nhà phú ông hỏi con gái ông làm vợ. Nghe tôi nói hết câu chuyện, mẹ tôi bàng hoàng, sửng sốt vì quyết định của tôi, nhưng bà thương con, nên cũng sắm buồng cau đến nhà phú ông. Phú ông chê gia đình tôi nghèo khó, cười mỉa nói với mẹ tôi rằng: “Muốn hỏi được con gái ta, hãy về sắm đủ một chĩnh vàng cốm, mười tấm lụa đào, mười con lợn béo, mười vò rượu tăm đem sang đây”. Mẹ tôi về nhà, tôi thấy bà buồn lắm vì gia cảnh nhà tôi khó khăn, nên không đủ sính lễ cưới vợ. Tôi an ủi mẹ đừng lo lắng, và nói tôi sẽ lo đủ những thứ ấy. Vì tôi có phép thuật, nên những thứ phú ông nói chẳng làm khó được tôi. Ngày hẹn đến, tôi sắm đủ lễ vật. Và phú ông cũng hoa mắt trước của cải, đồng ý gả con gái cho tôi. Hai cô lớn không đồng ý, vì chê tôi xấu xí, cuối cùng cô út chấp nhận lấy tôi. Tôi vui lắm. Ngày cưới, nhà tôi cỗ bàn linh đình, còn tôi đã bỏ luôn vỏ sọ dừa để biến thành chàng trai tuấn tú, sánh bước bên cô con gái út xinh đẹp. Mọi người trong làng ai cũng chúc phúc cho tôi, còn hai cô chị vợ thì ghen tức ra mặt.

Ngày đám cưới, một chuyện bất ngờ đã xảy ra, một Sọ Dừa không ta không chân đã được thay thế bằng một chàng trai khôi ngô như lần trước cô út nhìn thấy. Mọi người đều rất bất ngờ, không tin vào mắt mình sau đó rộn ràng chúc mừng cô út. Không những vậy sau này, Sọ Dừa còn ngày đêm ôn luyện đèn sách nên đỗ trạng nguyên.

Trước sự hạnh phúc của em, hai cô chị sinh lòng ghen ghét đố kị. Bởi vậy, nhân lúc Sọ Dừa đi vắng, đã âm mưu hãm hại em ngã xuống biển cho cá mập ăn thịt. May mắn là cô em thoát chết và được chồng đưa về nhà. Hai cô chị bị trừng phạt thích đáng.

(Sưu tầm)

- Học xong bài này, các em cần nắm:

+ Nắm được khái niệm, đặc điểm của truyện cổ tích.

+ Hiểu được ý nghĩa của truyện Sọ Dừa.

+ Nhận thức được cái thiện luôn chiến thắng cái ác.

+ Không nên nhìn nhận, đánh giá người khác qua vẻ bề ngoài.

Truyện Sọ Dừa phản ánh một cách sâu sắc về quan niệm cái thiện luôn chiến thắng cái ác, Sọ Dừa chính là hình tượng nhân vật thể hiện cho cái thiện và được hưởng hạnh phúc trọn vẹn. Để hiểu một cách trọn vẹn về truyện cổ tích Sọ Dừa, các em có thể tham khảo bài soạn chi tiết hoặc tóm tắt tại đây:

• Soạn bài Sọ Dừa
• Soạn bài Sọ Dừa tóm tắt

Các em học sinh thân mến khi gặp những vấn đề khó khăn trong việc tìm hiểu bài học này, các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Truyện Sọ Dừa đã chuyển tải đến chúng ta bài học là không nên nhìn nhận, đánh giá con người chỉ qua vẻ bề ngoài của họ. Điều quan trọng là vẻ đẹp phẩm chất bên trong của con người. Để cảm nhận được một cách sâu sắc về vấn đề này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: