Em hieu the nao ve cau ca dao dem thang nam chua nam da sang ngay thang muoi chua cuoi da toi

 "Đêm tháng 5 chưa nằm đã sáng, ngày tháng 10 chưa cười đã tối". Từ trong thực tế hiện tượng "Ngày dài, đêm ngắn" (tháng 5) và "Ngày ngắn đêm dài" (tháng 10) do ảnh hưởng sự tự quay quanh trục của Trái Đất và chuyển động của TĐ quanh Mặt Trời nên sinh ra hiện tượng ngày đêm chênh lệch giữa 2 nửa cầu và các mùa.
- Vào tháng 6 (tháng 5 âm lịch): Do trục TĐ nghiêng và hướng nghiêng ko đổi, ánh sáng Mt chỉ chiếu đc một nửa TĐ (do TĐ hình cầu), nửa cầu Bắc ngả về phía MT nó được chiếu sáng nhiều hơn nửa cầu Nam nân các địa điểm trên nửa cầu Bắc có ngày dài hơn đêm (ngày dài, đêm ngắn).Nước ta nằm ở nửa cầu Bắc do đó đêm tháng 5 ngắn, đúng với câu nói của nhân dân ta:"Đêm tháng 5 chưa nằm đã sáng"
- Vào tháng 12( tháng 10 âm lịch): Vào mùa đông, do nửa cầu Bắc chếch xa MT nên các địa điểm trên nửa cầu Bắc có ngày ngắn đêm dài. Nước ta nằm ở nửa cầu Bắc do đó ngày ở tháng 10 ngắn đúng với lời nói " Ngày tháng 10 chưa cười đã tối".

- Tháng năm âm lích tương đương với khoảng thời gian táng sáu dương lịch . Vào thời điểm tháng sáu nử cầu bắc ngả gần về phía mặt trời nên nhận được nhiều lượng nhiệt và ánh sáng ⇒$\Rightarrow$ Nửa cầu Bắc là mùa hạ : có thời gian ngày dài hơn đêm " Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng"

- Tháng mười âm lịch tương đương khoảng thời gian tháng mười hai dương lịch . Vào thời điểm này nửa cầu bắc chếch xa mặt trời nên nhận được ít lượng nhiệt và ánh sáng ⇒$\Rightarrow$ Nửa cầu bắc vào thời điểm này là mùa đông : thời gian ngày ngắn hơn đêm "Ngày tháng mười chưa cười đã tối" .

- Chúng ta khẳng định câu tục ngữ trên chỉ đugs hoàn toàn với các địa điểm ở nửa cầu bắc . Càng chính xác hơn với các địa điểm là xích đạo . Ở Việt Nam , câu tục ngữ trên chích xác nhất với địa điểm cực Bắc , xã Lũng Cú , huyện Đồng Văn , tỉnh Hà Giang ( vì đây là địa điểm xa xích đạo nhất ở nước ta ) Chúc các bạn học tốt

Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, có rất nhiều những câu tục ngữ được đúc rút từ những kinh nghiệm của cha ông ta từ xa xưa vô cùng hay và ý nghĩa. Một trong số đó là câu tục ngữ "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối".

Câu tục ngữ "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối" là một câu tục ngữ thuộc đề tài về thiên nhiên và lao động sản xuất. Câu tục ngữ chính là sự quan sát của người nông dân xưa về các hiện tượng tự nhiên của trời đất để đúc rút ra câu tục ngữ này. Câu tục ngữ nói về sự chênh lệch giữa thời gian ban ngày và ban đêm của các tháng. Cụ thể, đêm tháng năm rất ngắn, ngược lại thời gian của ngày vào tháng mười lại rất ngắn. Sự chênh lệch về thời gian ban đêm và ban ngày của tháng năm và tháng mười là rất khác nhau. Không chỉ căn cứ vào quan sát, thực tế thực nghiệm, ngay cả khi đối chiếu với những kiến thức khoa học, chúng ta cũng thấy tính đúng đắn của câu tục ngữ. Đó là dựa vào cơ sở khoa học, nghiên cứu, có thể thấy rằng khi trái đất chuyển động quay xung quanh mặt trời, trái đất luôn luôn quay quanh mặt trời và cũng tự quay quanh trục của mình. Vào thời gian khoảng tháng năm âm lịch, khi bán cầu Bắc ngả về phía mặt trời, lúc ấy là mùa hè, đấy là mùa sẽ nhận được nhiều ánh sáng và lúc này thời gian ban ngày sẽ kéo dài hơn ban đêm. Điều này chính là cơ sở lí giải cho vế đầu của câu tục ngữ "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng". Còn khi vào khoảng tháng 10 âm lịch là khoảng thời gian bán cầu Bắc đi xa mặt trời nhất, khi ấy ánh sáng chiếu sẽ ít tới trái đất và đây chính là thời kì mùa đông của năm, tức là thời gian ban ngày sẽ gắn hơn ban đêm. Điều này lí giải cho vế sau của câu "Ngày tháng mười chưa cười đã tối".

Có thể thấy, dựa vào những hiện tượng tự nhiên chúng ta hoàn toàn có thể thấy rằng những nhận định của cha ông ta dựa trên những kinh nghiệm sẵn có. Thế nhưng khi đối chiếu, chứng thực với khoa học lại hoàn toàn đúng đắn và hợp lí. Điều này có thể cho thấy rằng từ xa xưa, khi chưa có nhiều những kiến thức khoa học lí giải thì ông cha ta đã có những cách đánh giá, nhận định vô cùng hợp lí. Chính những kinh nghiệm ấy đã đem lại cho những người nông dân, nông nghiệp có nhiều điều kiện thuận lợi để có thể hiểu rõ hơn được những quy luật của sự chuyển biến của thiên nhiên, trời đất cũng như của các mùa trong năm, thời gian ngày đêm để có những biện pháp trồng trọt chăn nuôi cho phù hợp, đem lại hiệu quả tăng gia tốt nhất.

https://thuthuat.taimienphi.vn/giai-thich-cau-tuc-ngu-dem-thang-nam-chua-nam-da-sang-ngay-thang-muoi-chua-cuoi-da-toi-45256n.aspx
Câu tục ngữ "Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối" là một câu tục ngữ đúng đắn trong quá khứ, hiện tại và cả tương lai. Đó cũng chính là những bài học cho con người trong kinh nghiệm về thời tiết, về thiên nhiên và sản xuất.

Dựa vào kinh nghiệm nông nghiệp lâu năm, nhân dân ta hoàn toàn tự tin vào những điều mình học hỏi được để từ đó áp dụng vào cuộc sống sinh hoạt sao cho phù hợp, làm việc, hoạt động sao cho thuận tiện, hài hòa với thiên nhiên. Vậy, hoàn toàn phải kể đến câu ca dao nổi tiếng đã in vào tâm hồn mỗi người: “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng. Ngày tháng mười chưa cười đã tối”.

Câu ca dao là sự đúc kết bởi bao đời, kinh nghiệm quen với thiên nhiên, truyền lại cho con cháu, cho người khác. Sự tâm lý, tếu táo vẫn không xa rời với thực tế từ một hiện tượng thiên nhiên lưu truyền trong những người dân với nhau, sau những giờ lao động căng thẳng, cũng vừa để giảm căng thăng, để trao đổi thông tin.

Về kiến thức địa lý, thì đó được hiểu là do sự chuyển động tịnh tiến của mặt trời đối với Trái Đất, tháng năm ở nước ta xảy ra đúng vào khi nửa cầu Đông nghiêng về phía mặt trời được chiếu sáng nhiều nên xảy ra hiện tượng ngày dài đêm ngắn,do đó mới có câu:"đêm tháng năm chưa nằm đã sáng", đây cũng là thời điểm mùa hạ mùa nóng nực nhất trong năm, vì là lúc mà thời gian chiếu sáng dài nhất nên ta cảm giác rằng mặt trời nhanh đến, nhanh sáng.

Còn cứ như vậy, thuận theo đến mùa đông, cái se lạnh đã kéo tới, là lúc mà Mặt Trời nhường chỗ cho mặt Trăng “làm việc” sớm hơn, nên lúc này, ngày ngắn hơn đêm. Chính là muốn nói về tháng mười ở nước ta xảy ra đúng vào khi nửa cầu tây nghiêng về phía mặt trời nhiều hơn,nửa cầu đông ít được chiếu sáng hơn nên xảy ra hiện tượng ngày ngắn đêm dài,do đó mới co câu:"ngày tháng mười chưa cười đã tối".

Từ đây ta hiểu rõ hơn về quy luật biến chuyển của thiên nhiên,thời điểm đổi mùa trong năm. Qua đây, còn muốn đưa đến con người chúng ta những hình dung về những điều ảnh hưởng của thiên nhiên, khí hậu ấy đến con người lao động thế nào, để chúng ta thêm thấm thía, trân trọng, từ đó sắp xếp sinh hoạt cho phù hợp, đạt kết quả cao.

“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng”, đó là muốn chỉ đến những ngày hè kia, cũng là lúc để người dân ta vất vả nhất trong những ngày mùa, làm việc hăng hái trên đồng để tạo nguồn lương thực, thu nhập cho bản thân, gia đình họ. Thê mà khoảng thời gian ban đêm nhanh chóng qua đi, họ không kịp “nằm”- nghỉ ngơi sau ngày dài hoạt động tích cực và mệt mòi để bù đắp lại sức lực, vừa mới định vắt tay lên trán suy nghĩ mình nên làm việc gì vào ngày mai thì dường như thời gian buổi bình minh đã gõ cửa, lại bộn bề lo toan.

Còn ngược lại điều trớ trêu của thiên nhiên, đó cũng lại xảy ra vào tháng mười, đó là khi “chưa cười mà đã tối”, thời điểm mùa đông là những ngày mùa đông, là những ngày người nhà nông thảnh thơi hơn, bởi vì mùa màng, cây cối khô cằn hơn, không thích hợp cho trồng cấy, công việc đồng áng vì lạnh lẽo, con người ta cũng ngại hoạt động ngoài trời nhiều, nên ít có sự tiếp xúc với người khác hơn ngày hè, vậy nên mới nói “chưa cười”, thì đã đến giờ đi nghỉ ngơi.

Sự vận động của thiên nhiên thất thường nhưng có thể nói vẫn có những quy luật nhất định nếu chúng ta nhanh trí để ý, sự tinh tế, chăm chỉ thậm chí không cần kiến thức thiên văn gì cao xa đã có một nền tảng khoa học áp dụng cho bao đời, người nông dân ta giỏi giang, giàu kinh nghiệm là ở đây, từ đó còn cho ra đời bao nhiêu  những kinh nghiệm khác đúng đắn nữa.

Nhờ đó, sau bao lâu, vụ mùa vẫn cứ thế được bội thu trên đồng, công việc nhà nông thì vẫn tươm tất, đúng nhịp, để rồi lan đến các nghành nghề khác, cũng vẫn tạo được những điều thích hợp, giúp ích nhất định.

Câu tục ngữ đã để lại trong chúng ta nhiều suy nghĩ, biết quý trọng thời gian không chỉ của một ngày, một giờ mà còn tính đến cả năm, cả tháng. Bằng những ngôn từ giản dị, giàu hình ảnh liên tưởng đã đưa những bài học về kinh nghiệm trước thời tiết, ngày mùa trở nên gần gũi, để tạo thuận lợi cho bản thân làm việc, hoạt động nói riêng, cho người nông dân ta hoạt động để tạo nên những giá trị về cả vật chất và tinh thần nói chung, đóng góp vào sự phát triển to lớn của xã hội.