Vật lí 11 Kết Nối Tri Thức Bài 11: Sóng điện từ

- Sóng điện từ là điện từ trường lan truyền trong không gian. Sóng điện từ là sóng ngang

- Tốc độ của tất cả các sóng điện từ truyền trong chân không có giá trị 3.10⁸m/s, đúng bằng tốc độ ánh sáng trong chân không

=> Ánh sáng là sóng điện từ

- Sóng điện từ gồm một dải rộng tần số (hoặc bước sóng), gọi là thang sóng điện từ

- Sự khác nhau về bước sóng (hay tần số) của các loại sóng điện từ đã dẫn đến sự khác nhau về tính chất và công dụng của chúng

Hình 11.1. Thang sóng điện từ

1.2.1. Ánh sáng nhìn thấy

- Quang phổ của ánh sáng nhìn thấy là một dải màu biến thiên liên tục từ tím đến đỏ.

- Bước sóng của ánh sáng nhìn thấy nằm trong khoảng từ 0,38μm đến 0,76μm, ánh sáng đỏ có bước sóng dài nhất khoảng 0,76μm, ánh sáng tím có bước sóng ngắn nhất khoảng 0,38μm

- Nguồn phát: Mặt Trời, một số loại đèn, tia chớp, ngọn lửa,…

1.2.2. Tia hồng ngoại (IR)

- Tia hồng ngoại là sóng điện từ không nhìn thấy có bước sóng nằm trong khoảng từ 0,76μm đến 1nm

- Nguồn phát tia hồng ngoại: Vật có nhiệt độ cao hơn môi trường xung quanh thì phát được tia hồng ngoại ra môi trường

- Nguồn thông dụng là bóng đèn dây tóc, bếp gas, bếp than, diot hồng ngoại,…

- Tia hồng ngoại có tính chất tuân theo định luật truyền thẳng, phản xạ, khúc xạ và gây được hiện tượng nhiễu xạ, giao thoa như ánh sáng thông thường. Đặc trưng nổi bật của tia hồng ngoại là tác dụng nhiệt

- Ứng dụng phổ thông nhất của tia hồng ngoại là sử dụng trong các điều khiển từ xa; bếp điện, lò nướng,...

1.2.3. Tia tử ngoại (UV)

- Tia tử ngoại là sóng điện từ không nhìn thấy có bước sóng nằm trong khoảng từ 10 nm đến 400 nm.

- Nguồn phát tia tử ngoại: Vật có nhiệt độ trên 2000°C thì phát được tia tử ngoại, nhiệt độ của vật càng cao thì bước sóng tử ngoại càng nhỏ. Hồ quang điện, đèn hơi thuỷ ngân là nguồn phát tia tử ngoại mạnh.

- Tia tử ngoại có tính chất tác dụng lên phim ảnh, kích thích sự phát quang của nhiều chất, làm ion hoá không khí, có tác dụng sinh học..

- Tia tử ngoại được ứng dụng vào công nghệ diệt khuẩn, tiệt trùng thực phẩm trước khi đóng gói, khử trùng dụng cụ y tế, tìm vết nứt trên bề mặt của các vật kim loại...

1.2.4. Sóng vô tuyến

- Sóng vô tuyến có bước sóng nằm trong khoảng từ 1 mm đến 100 km.

- Chúng được phát ra từ an ten và được sử dụng để "mang" các thông tin như âm thanh, hình ảnh đi rất xa.

- Sóng này bị phản xạ bởi tầng điện li trước khi tới máy thu

- Trong đó, sóng VHF (Very High Frequency) (bước sóng rất ngắn) tử 1 m đến 10 m và sóng UHF (Ultra High Frequency) (bước sáng cực ngắn) từ 10 cm đến 1 m có thể truyền thẳng đến máy thu, không bị phản xạ bởi tầng điện li. Chúng được sử dụng cho các đài phát thanh và truyền hình địa phương.

- Sóng vi ba (bước sóng khoảng vài cm) được sử dụng cho viễn thông quốc tế và chuyển tiếp truyền hình qua vệ tinh thông tin và cho mạng điện thoại di động qua tháp vi ba.

Hình 11.2. Tuyến sóng vô tuyến trong khí quyển

1.2.5. Tia Rơn ghen (Tia X)

- Tia X có bước sóng nhỏ hơn tia tử ngoại (khoảng từ 30 pm đến 3 nm)

- Nguồn phát tia X: Tia X được tạo ra khi các electron chuyển động với tốc độ cao tới đập vào tấm kim loại có nguyên tử lượng lớn trong ống tia X

- Ngoài các công dụng về chẩn đoán và chữa trị một số bệnh trong y học, tia X còn được sử dụng trong công nghiệp để tìm khuyết tật trong các vật đúc bằng kim loại và trong các tinh thể, sử dụng trong giao thông để kiểm tra hành lí của hành khách khi đi máy bay...

1.2.6. Tia Gamma (γ)

-  Tia gamma có bước sóng nhỏ nhất trong thang sóng điện tử, khoảng từ 10-5 nm đến 0,1 nm

- Trong y học, tia gamma được dùng trong phẫu thuật, điều trị các căn bệnh liên quan đến khối u, dị dạng mạch máu, các bệnh chức năng của não.

- Bên cạnh lĩnh vực y tế, tia gamma còn được ứng dụng trong lĩnh vực công nghiệp, Tia gammua giúp phát hiện các khuyết tật bằng hình ảnh rõ ràng với độ chính xác cao.

Bài tập 1: Tia X được ứng dụng nhiều nhất là nhờ có

A. Khả năng xuyên qua vải, gỗ, các cơ mềm.

B. Tác dụng làm đen phim ảnh.

C. Tác dụng làm phát quang nhiều chất.

D. Tác dụng hủy diệt tế bào.

Hướng dẫn giải:

Do tác dụng hủy diệt tế bào, nên tia X được áp dụng để chữa một số bệnh ung thư, nhưng áp dụng này không phổ biến bằng áp dụng của khả năng đâm xuyên.

Đáp án A

Bài tập 2: Một bức xạ hồng ngoại có bước sóng 6.10^-3mm, so với bức xạ tử ngoại có bước sóng 125nm, thì có tần số bao nhiêu lần?

Hướng dẫn giải:

Một bức xạ hồng ngoại có bước sóng 6.10-3 mm, so với bức xạ tử ngoại có bước sóng 125nm thì có tần số nhỏ hơn 48 lần.

Học xong bài này các em cần biết:

- Khái niệm sóng điện từ.

- Tốc độ sóng điện từ.

- Dải buốc sóng của thang sóng điện từ

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Vật lí 11 Kết Nối Tri Thức Bài 11 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Khi nói về tia hồng ngoại và tia tử ngoại, phát biểu nào sau đây đúng?

  • A. Tia hồng ngoại và tia tử ngoại gây ra hiện tượng quang điện đối với mọi kim loại.
  • B. Tần số của tia hồng ngoại nhỏ hơn tần số của tia tử ngoại.
  • C. Tia hồng ngoại và tia tử ngoại đều làm ion hóa mạnh các chất khí.
  • D. Một vật bị nung nóng phát ra tia tử ngoại, khi đó vật không phát ra tia hồng ngoại.

• Câu 2:

  Những nguồn nào sau đây phát ra tia Rơn-ghen?

  (I) Chiếc bàn là nung nóng.

  (II) Ngọn nến.

  (III) Con đom đóm.

  (IV) Màn ảnh của mày thu hình.

  • A. Chỉ (I).
  • B. Chỉ (IV).
  • C. (I) và (II).
  • D. (II) và (III).

• Câu 3:

  Khi nói về tia tử ngoại, phát biểu nào sau đây sai?

  • A. Hồ quang điện và các vật có nhiệt độ trên 3000ºC là các vật phát ra tia tử ngoại rất mạnh.
  • B. Tia tử ngoại có bản chất là sóng điện từ có bước sóng nằm trong khoảng từ tia tím đến tia X.
  • C. Tia tử ngoại là những bức xạ không nhìn thấy được có bước sóng nhỏ hơn tia tím (λ < 0,38μm).
  • D. Thủy tinh và nước trong suốt đối với tia tử ngoại.

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Vật lí 11 Kết Nối Tri Thức Bài 11 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Khởi động trang 44 SGK Vật lí 11 Kết nối tri thức – KNTT

Giải Câu hỏi trang 44 SGK Vật lí 11 Kết nối tri thức – KNTT

Giải Câu hỏi trang 45 SGK Vật lí 11 Kết nối tri thức – KNTT

Giải Câu hỏi 1 trang 46 SGK Vật lí 11 Kết nối tri thức – KNTT

Giải Câu hỏi 2 trang 46 SGK Vật lí 11 Kết nối tri thức – KNTT

Hoạt động trang 47 SGK Vật lí 11 Kết nối tri thức – KNTT

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Vật lý HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!