Gió lạnh đầu mùa - Ngữ văn 6 Tập 2 Chân trời sáng tạo

a. Khái quát về truyện:

- Truyện là một loại tác phẩm văn học, sử dụng phương thức kể chuyện, bao gồm các yếu tố chính như: cốt truyện, bối cảnh, nhân vật…

- Chi tiết tiêu biểu là chi tiết gây ấn tượng, cảm xúc mạnh đối với người đọc, góp phần quan trọng tạo nên hình tượng nghệ thuật gợi cảm và sống động trong tác phẩm.

- Ngoại hình của nhân vật là những biểu hiện đặc điểm bên ngoài của nhân vật thể hiện qua hình dáng, nét mặt, trang phục.

- Ngôn ngữ nhân vật là lời nói của nhân vật trong tác phẩm, thường được nhận biết về mặt hình thức qua các dấu hiệu như: câu nói được đặt thành dòng riêng và có gạch đầu dòng; câu nói được đặt trong ngoặc kép sau dấu hai chấm.

- Hành động của nhân vật là những động tác, hoạt động của nhân vật, những hành vi, ứng xử của nhân vật với những nhân vật khác và với các sự vật, hiện tượng trong tác phẩm.

- Ý nghĩa của nhân vật là những suy nghĩ của nhân vật về con người, sự vật hay sự việc nào đó. Ý nghĩ thể hiện một phần tính cách, tình cảm, cảm xúc, của nhân vật, chi phối hành động của nhân vật.

b. Tác giả, tác phẩm:

* Tác giả:

- Thạch Lam (1910 - 1942) tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh (sau đổi thành Nguyễn Tường Lân) sinh tại Hà Nội, trong một gia đình công chức gốc quan lại.

- Ông là em ruột của Nhất Linh và Hoàng Đạo, cả ba đều là thành viên của nhóm Tự lực văn đoàn.

- Khi còn nhỏ, Thạch Lan sống ở quê là phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. Sau đó ông theo cha chuyển sang tỉnh Thái Bình.

- Ông học ở Hà Nội, sau khi thi đỗ tú tài phần thứ nhất thì ra làm báo viết văn.

- Thạch Lam thường viết “những truyện không có chuyện”, chủ yếu là khai thác thế giới nội tâm của nhân vật với những cảm xúc mong manh, mơ hồ trong cuộc sống thường ngày.

- Văn của ông trong sáng, giản dị mà thâm trầm sâu lắng.

- Một số tác phẩm:

• Truyện ngắn: Gió lạnh đầu mùa (1937), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942)
• Tiểu thuyết: Ngày mới (1939)
• Tùy bút: Hà Nội băm sáu phố phường (1943)...

* Tác phẩm:

- Hoàn cảnh sáng tác: Truyện được in trong tập truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa” (NXB Đời nay, 1937).

- Tóm tắt: Buổi sáng hôm nay, khi thức dậy, Sơn cảm nhận rõ cái rét của mùa đông đã đến. Chị và mẹ của Sơn đều đã dậy, ngồi quạt hỏa lò để pha nước chè uống. Mọi người đều đã mặc áo ấm cả. Sơn được mẹ cho mặc một cái áo vệ sinh màu nâu sẫm với một cái áo dạ khâu chỉ đỏ. Sau đó, hai chị em chạy ra chợ chơi cùng với lũ trẻ con trong làng. Chúng đều là những đứa trẻ nhà nghèo không có áo ấm để mặc. Khi nhìn thấy chị em Sơn với những chiếc áo ấm thì liền đến gần xuýt xoa khen ngợi. Hiên là một cô bé nhà nghèo, không có áo ấm để mặc. Sơn nhìn thấy động lòng thường, bàn với chị về nhà lấy chiếc áo bông cũ đem cho Hiên. Về đến nhà, hai chị em lo sợ mẹ biết được, định sang nhà Hiên đòi áo nhưng không thấy đâu. Khi về nhà thì liền thấy mẹ Hiên đang ngồi nói chuyện với mẹ mình. Mẹ Sơn thấy nhà Hiên nghèo khổ bèn cho mẹ Hiên mượn năm hào may áo ấm cho con.

c. Tìm hiểu từ khó:

- Dạ: Hàng dệt bằng lông cừu, dày.

- Xúng xính: Từ gợi tả dáng điệu của người tỏ ra hài lòng trong bộ quần áo đẹp.

- Đương: Đang.

- Đánh khăng, đánh đáo: Các trò chơi dân gian của trẻ em.

- U: Cách gọi mẹ ở một số vùng.

d. Đại ý:

Kể về câu chuyện vô cùng cảm động về nỗi khổ đau, bất hạnh, hoàn cảnh éo le của những con người nghèo khổ.

e. Bố cục:

- Bố cục: Gồm 3 phần:

• Phần 1: Từ đầu đến "rơm rớm nước mắt" -> Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn ngày gió đầu mùa.
• Phần 2: Tiếp đến "ấm áp vui vui" -> Cảnh hai chị em Sơn cùng vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.
• Phần 3: Còn lại -> Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.

a. Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn những ngày gió đầu mùa:

- Khung cảnh mùa đông:

• Qua một đêm mưa rào, trời bỗng đổi gió bấc, cái lạnh ở đâu đến làm cho người ta tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt.
• Ngoài sân, đất khô trắng, cơn gió vi vu làm bốc lên những màn bụi nhỏ, thổi lăn những cái lá khô lạo xạo.
• Trời u ám, toàn một màu trắng đục. Những cây lan trong chậu, lá rung động và sắt lại vì rét.

- Cảnh sinh hoạt của mọi người trong gia đình:

• Sơn tung chăn tỉnh dậy, không bước xuống giường ngay mà còn ngồi thu tay trong bọc chăn.
• Mẹ và chị Sơn đã trở dậy, ngồi quạt hỏa lò để pha nước uống.
• Mẹ Sơn bảo chị Lan lấy thúng áo ra cho em.
• Chị Lan khệ nệ ôm cái thúng áo lên đặt lên đầu phản.
• Mẹ Sơn cầm chiếc áo bông cũ, nhắc đến em Duyên làm Sơn thấy cảm động.

b. Cảnh hai chị em Sơn chơi đùa ở chợ và đem áo cho Hiên:

- Hoàn cảnh của những đứa trẻ ở chợ: chúng ăn mặc không khác gì ngày thường, những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ; môi thâm tím lại, da thịt thâm đi; mỗi cơn gió đến là lại run lên…

- Thái độ của chị em Sơn: vẫn thân mật chơi đùa cùng, không kiêu kì và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.

- Cuộc trò chuyện với Hiên:

• Chị Lan bỗng giơ tay vẫy một con bé, từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, gọi: "Sao không lại đây, Hiên? Lại đây chơi với tôi".
• Sơn thấy chị gọi nó không lại, bước đến gần thì trông thấy con bé co ro đứng bên cột quá, chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay.
• Chị Lan cũng đến hỏi: "Sao áo mày rách thế, Hiên? Áo lành đâu không mặc?"
• Khi biết Hiên chỉ có mỗi một chiếc áo để mặc, Sơn nói với chị rằng sẽ đem chiếc áo bông cũ cho Hiên. Chị Lan đồng ý, chạy về nhà đem áo đến.

c. Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo:

- Sơn nghe người vú già nói mẹ đã biết chuyện hai chị em cho Hiên áo bông cũ.

- Sợ mẹ mắng, Sơn vội chạy đi tìm Hiên để đòi lại chiếc áo, nhưng không thấy Hiên.

- Khi về đến nhà, hai chị em ngạc nhiên khi thấy mẹ Hiên đang ở trong nhà, và mang áo sang trả.

- Mẹ Sơn đã hỏi thăm, cho mẹ Hiên mượn 5 hào để may áo cho con.

- Mẹ Sơn không trách mắng mà âu yếm ôm vào lòng.

- Về nội dung: Gió lạnh đầu mùa thể hiện tình thương giữa con người với nhau trong hoàn cảnh khổ cực, khắc nghiệt. 

- Về nghệ thuật: Nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm tinh tế cùng các thủ pháp đối lập, miêu tả tâm lí xuất sắc.

Bài tập: Viết đoạn văn nêu cảm nhận của em về nhân vật người mẹ trong văn bản Gió lạnh đầu mùa.

a. Hướng dẫn giải:

- Đọc kĩ lại văn bản Gió lạnh đầu mùa để giải bài tập này.

- Cảm nhận của em có thể là: Yêu mến, thán phục,...

b. Lời giải chi tiết:

Nhân vật người mẹ trong văn bản Gió lạnh đầu mùa của nhà văn Thạch Lam là nhân vật để lại trong em nhiều ấn tượng. Người mẹ đã được nhà văn khéo léo vẽ nên những nét đẹp trong phẩm chất của người mẹ nhân hậu và thương con. Trong văn chương của mình,Thạch Lam thường hướng con người đến cuộc sống tốt đẹp hơn cũng như tìm về sự thoát li khỏi thế giới giả dối và tàn ác. Người mẹ trong tác phẩm “Gió lạnh đầu mùa” là người phụ nữ giàu có và sống chan chứa tình yêu thương. Trước hết, đó là một người mẹ thương con hết mực: “Mẹ đưa cho Sơn một chiếc áo khoác mới, dày và ấm hơn, sau đó hai chị em cùng nhau ra chợ tìm những đứa trẻ khác trong làng để chơi”. Mẹ quan tâm đến sức khỏe, đến đời sống vật chất đủ đầy cho các con và người mẹ ấy cũng chăm lo đời sống tinh thần cho lũ trẻ. Mẹ để các con được tự do vui chơi cùng bè bạn, để các con có những kỉ niệm tuổi thơ đẹp đẽ. Mẹ dạy dỗ các con nên người qua những chi tiết khắc họa hai đứa trẻ, chúng ta thấy các em rất ngoan, không nhõng nhẽo, mè nheo, mà tự chơi với nhau và còn biết yêu thương bạn bè. Mẹ còn là người có tấm lòng nhân ái, khi hiểu ra việc làm của các con, người mẹ ấy không trách mà còn khen và cho người phụ nữ nghèo vay tiền để mua áo cho con của họ. Chính hành động đẹp ấy đã cổ vũ cho tấm lòng lương thiện của hai đứa trẻ trong câu chuyện. Có thể nói, nhờ vào sự dạy dỗ của mẹ mà chị em Sơn mới trở thành những đứa trẻ ngoan và biết yêu thương mọi người. Giữa thời đại đầy những rối ren, thị phi, trang văn Thạch Lam lại nhẹ nhàng đưa người đọc tìm về với tình yêu thương và giá trị nhân văn của cuộc đời.

- Học xong bài này, các em cần nắm:

+ Nắm vững nội dung, ý nghĩa của truyện Gió lạnh đầu mùa.

+ Có thái độ yêu thương và sẻ chia trong cuộc sống.

+ Nắm được nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm tinh tế.

Bài học Gió lạnh đầu mùa nhằm giúp các em có thái độ yêu thương, sẻ chia với những người gặp khó khăn, bất hạnh trong cuộc sống. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo thêm bài soạn chi tiết hoặc tóm tắt dưới đây:

• Soạn bài Gió lạnh đầu mùa
• Soạn bài Gió lạnh đầu mùa tóm tắt

Trong quá trình tìm hiểu bài học này, nếu có bất cứ khó khăn gì các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em.

Truyện Gió lạnh đầu mùa kể về câu chuyện cảm động đầy tình người trong cuộc sống, đem đến cho chúng ta bài học đáng suy ngẫm. Để cảm nhận được sâu sắc hơn về truyện này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu về bài Gió lạnh đầu mùa dưới đây: