Dưới đây là nội dung bài giảng Chân quê - Nguyễn Bính thuộc sách Chân Trời Sáng Tạo do HỌC247 biên soạn và tổng hợp nhằm giúp các em hình thành ý thức và trách nhiệm trong việc giữ gìn và phát huy giá trị của văn hóa, đặc biệt là văn hóa dân tộc, và cần phải bảo vệ và gìn giữ nét đẹp chân quê của dân tộc, đất nước. Mời các em cùng tham khảo. Chúc các em học tốt!
Tóm tắt bài
1.1. Tìm hiểu chung
1.1.1. Tác giả
a. Cuộc đời:
- Nguyễn Bính (1918 - 1966), tên khai sinh là Nguyễn Trọng Bính.
- Quê quán: Làng Thiện Vịnh, xã Đồng Đội, Vụ Bản, Nam Định.
- Gia đình: nhà Nho nghèo, mồ côi cha mẹ sớm.
- 1945 - 1954: tham gia kháng chiến chống Pháp ở Nam Bộ.
- 1954 tập kết ra Bắc, tham gia công tác văn nghệ và làm báo.
- Mất đột ngột 20/01/1966.
- Nguyễn Bính là một người thông minh, nhạy cảm với thời đại đầy biến động, luôn muốn bảo tồn và duy trì những giá trị truyền thống của dân tộc.
.jpg)
Nguyễn Bính (1918 - 1966): Người nghệ sĩ của những áng thơ không bao giờ cũ
b. Sự nghiệp văn học:
- Tác phẩm chính: Tâm hồn tôi (1937), Lỡ bước sang ngang (1940), Mười hai bến nước (1942), Truyện thơ Cây đàn Tỳ bà (1944), Gửi người vợ miền Nam (1955).
- Phong cách thơ:
+ Nhà thơ nhạy cảm với thời đại đầy biến động, đặc biệt là sự xáo trộn của văn chương
+ Ông thể hiện sâu sắc nỗi day dứt không yên của tâm hồn thiết tha với những giá trị cổ truyền đang có nguy cơ bị mai một (Chân quê).
+ Ông đã đào sâu, tích hợp và phát huy một cách xuất sắc những truyền thống dân gian trong sáng tạo Thơ mới.
+ Thơ ông mang đậm chất quê, hồn quê trong cả nội dung và hình thức, là sự hòa quyện giữa giọng điệu quê, lối nói quê, lời quê.
+ Gắn bó, thấu hiểu con người thôn quê Việt Nam.
1.1.2. Tác phẩm
a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:
- Chân quê nằm trong tập Tâm hồn tôi (1937), được nhiều nhà phê bình đánh giá là bài thơ tiêu biểu về hồn quê của Nguyễn Bính.
- Bài thơ Chân quê chất chứa niềm lo âu, day dứt, dự cảm của tác giả về những đổi thay nhanh chóng, làm mất đi sắc quê hương.
b. Thể loại:
- Chân quê thuộc thể thơ lục bát.
- Thơ lục bát là một thể loại văn học dân gian lâu đời của dân tộc Việt Nam. Thơ lục bát cơ bản gồm một câu sáu âm tiết và một câu tám âm tiết và có sự phối vần với nhau. Và cứ thế tiếp diễn thì tạo nên một bài thơ lục bát được tạo thành từ các cặp câu lục bát và một bài thơ không giới hạn số câu thơ.
c. Bố cục văn bản:
- Phần 1: Đoạn 1: Từ đầu đến “em làm khổ tôi”.
- Phần 2: Đoạn 2: Tiếp theo đến “cái quần nái đen”.
- Phần 3: Đoạn 3: Tiếp theo đến “cho vừa lòng anh”.
- Phần 4: Đoạn 4: Phần còn lại.
d. Tóm tắt tác phẩm
Tác phẩm Chân quê của Nguyễn Bính là một câu chuyện tình yêu đầy cảm xúc và sâu sắc. Chàng trai trong câu chuyện này không thể giữ được vẻ đẹp chân quê của người yêu mình sau khi nàng trở về từ phương Tây. Điều này làm cho chàng rất buồn và thất vọng, bởi vì nét đẹp mộc mạc, bình dị của quê hương đã bị mất đi. Tác giả Nguyễn Bính đã sử dụng thể thơ lục bát để miêu tả câu chuyện tình yêu này, và qua đó truyền tải một thông điệp rất quan trọng đến độc giả. Tác giả muốn nhắn nhủ đến tất cả mọi người rằng, chúng ta cần phải giữ gìn và bảo tồn nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt Nam, vốn mang trong mình sự mộc mạc và đơn sơ. Chúng ta không nên quên đi nét đẹp của quê hương, mà cần phải luôn nhớ và trân trọng giá trị của nó. Tác phẩm "Chân quê" đã tạo được sự cảm động và cảm nhận sâu sắc đối với người đọc, và đồng thời truyền tải một thông điệp vô cùng ý nghĩa.
1.2. Đọc hiểu văn bản
1.2.1. Nhan đề
- “Chân quê” - chính là những cái gốc gác của quê hương. Đó là những cái móng rễ, của quên hương mà mỗi người sinh ra trên đời đều được thừa hưởng.
- Lí giải sâu sắc hơn thì “chân quê” chính là vẻ đẹp mộc mạc, bình dị của vùng thôn quê, của những người con quê. Đó là sự chân thật trong lối sống bình dị, giản đơn của người dân quê. Đó là sự chân chất, thật thà, thẳng thắn, hồn nhiền, trong sáng, không chút vụ lợi, tối tăm của người dân quê. Đó là vẻ đẹp yên bình, thanh bần nhuốm màu lên khung cảnh, cuộc sống ở quê.
=> Nhận xét: Có lẽ rất yêu mến và mong muốn gìn giữ cái vẻ đẹp “chân quê” ấy nên tác giả đã không ngần ngại đặt tên cho tác phẩm của mình.
Phong cảnh làng quê Việt Nam: một biểu tượng của đất nước và con người Việt Nam
1.2.2. Hình ảnh em đi tỉnh về
- Hình ảnh nhân vật em xuất hiện ngày từ câu đầu bài thơ:
"Hôm qua em đi tỉnh về”
=> Thể hiện một câu chuyện tình yêu giữa chàng trai và cô gái thôn quê.
- Bởi ở chốn thị thành náo nhiệt, sẽ làm thay đổi con người, tâm hồn cô gái. Vì thế mà:
“Hôm qua em đi tỉnh về
Đợi em ở mãi con đê đầu làng”.
+ Cụm từ “đợi mãi” cho thấy sự sốt ruột, đứng ngồi không yên của chàng trai khi đón cô gái đi tỉnh về. Mà không phải đợi trong làng mà ra tận đê đầu làng. Như vậy càng chứng tỏ, chàng trai vô cùng lo lắng, bồn chồn, tự hỏi không biết cô gái của mình đi tỉnh về sẽ như thế nào.
- Bao nhiêu nhớ nhung mong ngóng, bỗng trở thành nỗi xót xa, đau đơn khi thấy cô gái xuất hiện trước mắt với hình ảnh không thể bất ngờ hơn.
“Khăn nhung quần lĩnh rộn ràng
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!”
+ Khăn nhung, quần lĩnh, áo cài khuy bấm: những trang phục của người thành thị, với lối sống xa hoa đua đòi => dành cho những cô gái lẳng lơ, rong chơi đàn đúm.
=> Giờ em vận vào người – nhìn em rộn rang trong trang phục đó khiền lòng tôi thêm khổ thêm sầu.
- Em đi về và những điều “chân quê” trong em đã không còn. Không còn áo yếm lụa sồi, chẳng còn cái dây lưng đũi mà hai người mới nhuộm hồi sang xuân. Cả cái khăn mỏ quả, cả cái quần nái đen… Tất cả những trang phục truyền thống, những vẻ đẹp tiêu biểu của thôn quê đã biến đi đâu mất.
“Nào đâu cái yếm lụa sồi?
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?
Nào đâu cái áo tứ thân?
Cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen?
+ Những trang phục ấy không đơn giản chỉ là trang phục của người con gái của chàng trai yêu mà đó còn là những kỷ niệm đẹp đẽ giữa hai người.
- Chàng trai đau đớn xót xa không chỉ vì vẻ thôn nữ trong trắng của người yêu đang bị mai một mà dự cảm nhận ra một sự đổi thay trong tình cảm của hai người.
=> Nhận xét:
- Đoạn thơ chính là nói về nỗi lòng của chàng trai dành cho cô gái. Chàng trai muốn khẳng định vẻ đẹp thành thị kia không hợp với cô gái chút nào.
- Môi trường xã hội có sự ảnh hưởng mạnh mẽ tới con người như thế nào. Hôm qua em mới đi tỉnh về thôi mà dường như mọi thứ ở con người em đã thay đổi.
1.2.3. Ước nguyện giữ lấy chân quê
* Chàng xót xa trước cảnh tượng ấy:
- Chàng biết rằng nếu nói ra người con gái sẽ mất lòng, sẽ tự ái nhưng chàng càng nhìn cô gái càng cảm thấy bi ai. Thế nên, dù kết quả ra sao, chàng vẫn quyết định:
“Nói ra sợ mất lòng em
Van em em hãy giữ nguyên quê mùa”
+ Không phải là “xin” mà tác giả sử dụng từ “van” trong van nài.
=> Nhận xét:
- Van nài ở đây mang hàm nghĩa là chàng trai đã thấu hiểu tấm lòng của cô gái.
- Chàng trai tha thiết, xuống nước nhờ cô gái “hãy giữ nguyên quê mùa”. Không phải là xin xỏ cô gái điều gì đó chàng làm sai mà là vừa nhờ vả vừa cầu khẩn cô gái. Đúng là một cách dùng từ hoàn hảo và không thể thay thế. Chàng thẳng thắn chấp nhận sự “quê mùa” chữ không thể chấp nhận lối thành thị nửa mùa.
* Chàng trai kể ra chi tiết “quê mùa” mà cô gái đã từ bỏ:
“Như hôm em đi lễ chùa
Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh!”.
- Chàng đã không ví dụ cách ăn mặc của cô gái trong trường hợp khác mà chính là hôm đi lễ chùa.
+ Đi lễ chùa bao giờ cũng thể hiện sự thành kính, tôn trọng của người tham quan. Do đó, chàng muốn nhận được sự thành kính, tôn trọng như trong lần đi đó. Bởi chàng muốn nàng hiểu, nếu cô mặc như thế không chỉ riêng chàng trai vừa lòng mà hết thảy thần linh, đất trời cũng ưng mắt.
- Chàng trai tiếp tục đưa ra những dẫn chứng chính xác giúp cô gái nhận ra điều mình đang làm là sai để thuyết phục cô.
“Hoa chanh nở giữa vườn chanh
Thầy u mình với chúng mình chân quê”
+ Hoa chanh đã nở ra ở giữa vườn chanh thì sẽ mãi là hoa chanh chứ không thể là hoa đồng tiền, hay hoa tuy luýp.
- Em giữ chân quê, quê mùa không chỉ riêng cho anh, mà còn cho chính em, cho thầy u, cho xóm làng, cho quê hương đất nước.
* Nhận xét chung:
- Nhà thơ đi từ việc kể về những chi tiết thay đổi. Sau đó, bày tỏ xúc cảm và suy nghĩ của mình trước sự thay đổi đó. Rồi tới việc khẳng định lại vẻ đẹp của cô gái khi thật sự là mình như thế nào rồi nâng tầm quan trọng của sự gìn giữ đó lên thành cái chung của cả một dân tộc. Từng đó luận điểm thôi cũng đủ khiến cô gái kia phải nghĩ ngợi lại.
- Nhưng cô gái có trở về “chân quê” xưa thì chàng trai hay chính tác giả vẫn man mác buồn. Dù em đã trở về là cô gái thôn quê như ngày xưa, nhưng ít nhiều hương phố xa hoa đã vấn vương trên người, trong tâm hồn cô gái ấy. Chúng thay thế cho hương đồng gió nội, cho những sự trong sáng thanh khiết của cô gái.
1.3. Tổng kết
1.3.1. Về nội dung
Bài thơ là hình ảnh chàng trai đứng trước bi kịch muốn níu giữ vẻ đẹp chân quê ở người yêu đi tỉnh về bị ảnh hưởng của lối sống phương Tây xa lạ. Thông qua bài thơ, tác giả thể hiện niềm lo âu, băn khoăn, day dứt và dự cảm về những đổi thay nhanh chóng đến đáng sợ của những gì vốn mang đậm bản sắc quê hương, dân tộc.
1.3.2. Về nghệ thuật
- Thể thơ lục bát để giọng điệu bài thơ trở nên tâm tình, tha thiết, thể hiện thành công tâm trạng của nhân vật trữ tình hơn.
- Ngôn ngữ bài thơ bình dị, gần gũi, mộc mạc, mang đậm chất quê.
- Cấu tạo theo nhịp đi 2/2 đều đều, nhịp nhàng, dàn trải thể hiện các cung bậc tình cảm khác nhau mà thuỷ chung.
Bài tập minh họa
Nhân vật “tôi” đã thể hiện những tình cảm, cảm xúc gì trong bài thơ Chân quê - Nguyễn Bính? Tình cảm, cảm xúc ấy được thể hiện qua những từ ngữ, hình ảnh và biện pháp tu từ nào?
Phương pháp giải:
- Đọc lại văn bản và chọn lọc những chi tiết thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật “tôi” trong bài thơ.
- Đồng thời chỉ ra những từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ thể hiện tình cảm, cảm xúc ấy.
Lời giải chi tiết:
Nhân vật “tôi” đã thể hiện những tình cảm, cảm xúc: buồn bã, tiếc nuối và hụt hẫng khi gặp lại nhân vật “em” bởi nhận ra sự thay đổi của người con gái mình yêu, cô gái ấy đã dần mất đi sự giản dị, mộc mạc ngày trước. Tình cảm, cảm xúc ấy được thể hiện thông qua:
- Từ ngữ, hình ảnh: “áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!”, “nào đâu cái yếm lụa sồi/ Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?/ Nào đâu cái áo tứ thân? / Cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen?”
- Biện pháp tu từ:
+ Liệt kê: Tác giả liệt kê hình ảnh yếm lụa sồi, áo tứ thân, khăn mỏ quạ, quần nái đen để miêu tả về sự chân chất, giản dị đúng chất thôn quê ngày xưa của cô gái và liệt kê hình ảnh khăn nhung, quần lĩnh, áo cài khuy bấm để miêu tả sự thay đổi của nhân vật “em”.
+ Điệp cấu trúc: “nào đâu… cái”
+ Câu hỏi tu từ, câu cảm thán và thể thơ lục bát.
Lời kết
Học xong bài Chân quê - Nguyễn Bính, các em cần:
- Phân tích và đánh giá được tác dụng của các yếu tố hình thức.
- Biết suy luận và phân tích mối liên hệ giữa các chi tiết của văn bản.
- Phân tích và đánh giá được đề tài, thông tin cơ bản của văn bản, cách đặt nhan đề của tác giả.
Soạn bài Chân quê - Nguyễn Bính - Ngữ văn 11 tập 1 Chân Trời Sáng Tạo
Chân quê là một bài thơ tiêu biểu về cái hồn quê của Nguyễn Bính. Có thể coi bài thơ là một tuyên ngôn sống, tuyên ngôn nghệ thuật của ông. Xuyên suốt quá trình sáng tác của mình, ông đã trung thành với tuyên ngôn đó. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn:
- Soạn bài đầy đủ Chân quê - Nguyễn Bính
- Soạn bài tóm tắt Chân quê - Nguyễn Bính
Hỏi đáp bài Chân quê - Nguyễn Bính - Ngữ văn 11 tập 1 Chân Trời Sáng Tạo
Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em.
Một số bài văn mẫu về văn bản Chân quê - Nguyễn Bính
Qua văn bản Chân quê - Nguyễn Bính, tác giả đã thể hiện niềm lo âu, băn khoăn, day dứt và dự cảm về những đổi thay nhanh chóng đến đáng sợ của những gì vốn mang đậm bản sắc quê hương, dân tộc. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây:
-- Mod Ngữ văn 11 HỌC247
