Nêu cảm nhận về đoạn Trời xanh đây là của chúng ta...

I. MỞ BÀI

- Đất nước là một tác phẩm ngắn được sáng tác trong một thời gian dài. Nguồn cảm hứng của Nguyễn Đình Thi trải suốt cuộc kháng chiến chống Pháp từ năm 1948 đến năm 1955. Có thể coi đoạn trích sau đây đã kết tinh nghệ thuật của toàn bài thơ nổi tiếng này (ghi lại 14 dòng thơ đề bài).

- Ta hãy phân tích đoạn thơ trên.

III. THÂN BÀI

Bài thơ Đất nước hình thành từ ba mảng thơ, chủ yếu lấy từ bài thơ "Sáng mát trong như sáng năm xưa" viết năm 1948 và bài thơ "Đêm mít tinh" viết năm 1949, kết hợp với đoạn sau cùng (khổ 5 đến khổ 10) viết năm 1955. Riêng mười bốn câu thơ trích thể hiện một cảm hứng nhất quán về đất nước: tự hào về đất nước ta giàu đẹp, truyền thống dân tộc ta anh hùng, nhân dân ta chiến đấu kiên cường vì độc lập, tự do.

A. ĐẤT NƯỚC QUA HÌNH ẢNH MÙA THU MỚI

1. Từ hoài niệm về những ngày thu đã xa trong đoạn mởđầu, ý thơ dẫn vào cảm xúc về mùa thu nay của cách mạng, của dân tộc giữa khung cảnh chiến khu Việt Bắc.

- Đoạn thơ mở đầu bằng một dòng thơ năm tiếng bình dị nhưng tạo cảm giác có sự thay đổi lớn: một mùa thu mới của dân tộc, của đất nước đang hồi sinh. Lời thơ vút cao, giọng thơ sôi nổi thể hiện niềm vui náo nức:

Mùa thu nay khác rồi

Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi

Cảnh sắc thiên nhiên của đất nước quê hương thật tươi vui. Nếu mùa thu xưa xao xác gió heo may buồn thì mùa thu nay gió thổi rừng tre phấp phới; năm xưa lá rơi đầy thềm nắng của những con phố dài Hà Nội thì nay cả bầu trời Việt Bắc xanh biếc tươi vui:

Gió thổi rừng tre phấp phới

Trời thu thay áo mới

Trong biếc nói cười thiết tha

- Niềm vui to lớn lan tỏa khắp đất trời, cỏ cây và tràn ngập cả lòng người. Nhà thơ đang lắng tâm hồn để cảm nhận niềm vui từ làn gió thu trong mát, từ sắc trời thu trong biếc và nhất là từ giọng nói tiếng cười thiết tha của mọi người, trong nỗi mừng vui quê hương vừa được giải phóng qua nghệ thuật nhân hóa với chủ thể trữ tình "Trời thu".

2. Cảm xúc về mùa thu đất nước còn gắn liền với niềm tự hào làm chủ đất nước. Dưới cái nhìn say đắm của nhà thơ, đất nước trải rộng núi sông, nơi nào cũng tươi đẹp, nơi nào cũng màu mỡ phì nhiêu:

Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa

- Điệp khúc của chúng ta như ngân lên, vang vọng cả không gian bao la. Tất cả những gì thân quen thuộc trên đất nước này là của chúng ta. Tư thế của nhân vật trữ tình trong mấy câu thơ trên là thế đứng của con người kiêu hãnh ngẩng cao đầu sau bao năm chiến đấu gian khổ, giành được quyền làm chủ đất nước. Trời thu, núi rừng, những cánh đồng tham mát, những ngả đường bát ngát, những dòng sông đỏ nặng phù sa trở nên đẹp đẽ, đáng yêu lạ thường, vì đã thuộc về ta.

- Hình ảnh tiếp nối hình ảnh, nhạc điệu rộn ràng, âm hưởng khoáng đạt, lời thơ trải dài như vô tận, các dòng thơ liên kết nhau cùng xoay quanh một nội dung, đó là niềm kiêu hãnh tự hào của con người làm chủ đất nước.

B. ĐẤT NƯỚC TRONG TRUYỀN THỐNG BẤT KHUẤT CỦA DÂN TỘC

1. Từ không gian rộng lớn của đất nước (trời xanh, núi rừng, những cánh đồng, những ngả đường, những dòng sông), mạch thơ chuyển sang chiều dài của thời gian. Cảm hứng của nhà thơ từ hiện tại trờ về quá khứ, nói lên truyền thống bất khuất của dân tộc:

Nước chúng ta

Nước những người chưa bao giờ khuất

- Từ giọng điệu rộn ràng náo nức ở đoạn thơ trên, giọng thơ chợt trầm lắng suy tư. Nước chúng ta, dòng thơ chỉ ba từ nhưng chất chứa bao điều thiêng liêng pha lẫn tự hào. Và dòng thơ tiếp theo là một khẳng định: Nước những người chưa bao giờ khuất.

2. Lịch sử dân tộc với hàng ngàn năm kiên cường chống xâm lược vang lên hồn thiêng sông núi. Hồn thiêng ấy là tiếng vọng không bao giờ dứt từ nhiều thế hệ cha ông, đã trở thành tiếng nói của truyền thống. Ý thơ toát lên một chân lí: quá khứ lịch sử của dân tộc ta anh hùng bất khuất đã làm nền cho hiện tại cũng anh hùng bất khuất.

- Như vậy bề dày của hàng ngàn năm lịch sử dân tộc đã được Nguyễn Đình Thi nhận thức và diễn đạt sâu sắc qua những dòng thơ giản dị mà thâm trầm, sâu lắng:

Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất

Những buổi ngày xưa vọng nói về

III. KẾT BÀI

- Mười bốn dòng thơ đã thể hiện chất trữ tình bay bọng hòa quyện chất chính luận sâu sắc, với nghệ thuật diễn đạt tài hoa, từ ngôn ngữ giàu hình ảnh gợi cảm đến những dòng thơ giàu âm điệu, giọng thơ lúc sôi nổi rạo rực, lúc lắng đọng suy tư.

- Nghệ thuật đó cũng thể hiện được một đề tài vừa là nguồn cảm hứng chủ đạo của thơ ca thời kì hiện đại trong nhiều bài thơ có giá trị của Tố Hữu, Chế Lan Viên, Nguyễn Khoa Điềm và Nguyễn Đình Thi, đó là đề tài về đất nước.

Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa.

Điệp khúc của chúng ta cứ ngân nga, vang vọng giữa đất trời, sông núi. Tất cả những gì thân yêu, quen thuộc trên đất nước này đều là của chúng ta. Còn gì sung sướng và tự hào hơn mấy tiếng ấy sau hàng trăm năm nô lệ, dân tộc Việt Nam đổ bao xương máu mới giành lại được quyền làm chủ. Cùng nguồn cảm hứng say sưa, dào dạt như thế, nhà thơ Tố Hữu cũng đã say sưa thốt lên : Của ta, trời đất, đêm ngày, Núi kia, đồi nọ, sông này của ta! (Hoan hô chiến sĩ Điện Biên).

Cái thế đứng của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ là thế đứng của con người tự do kiêu hãnh ngẩng cao đầu. Trời thu xanh biếc, núi rừng hùng vĩ, những cánh đồng thơm mát, những ngả đường bát ngát, những dòng sông đỏ nặng phù sa… càng trở nên bội phần đẹp đẽ vì đã về tay ta. Đoạn thơ với nhạc điệu rộn ràng, hình ảnh nối tiếp hình ảnh, quấn quýt hòa quyện vào nhau, tạo nên vẻ đẹp của đất nước Việt Nam sau ngày độc tập. Âm hưởng thơ mênh mang, trải dài vô tận với những âm tiết vang, sáng: ta, thơm ngát, bát ngát, phù sa… Các dòng thơ liên kết với nhau, cùng xoay quanh và làm nổi bật ý nghĩa: Niềm kiêu hãnh, tự hào to lớn của con người Việt Nam về chủ quyền độc lập, về đất nước quê hương ngàn lần tươi đẹp.
Có được mùa thu đẹp hôm nay, nắm chủ quyền tự do, độc lập trong tay, chúng ta không thể không nghĩ đến những sức mạnh đã làm nên nó. Đó chính là truyền thống bất khuất bốn ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc:

Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm ri rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về.

Giọng thơ đang rộn ràng, háo hức ở đoạn trên, đến đoạn này chợt trở nên suy tư, trầm lắng. Nước chúng ta, giản đơn ba chữ mà chứa chất thiêng liêng pha lẫn tự hào. Câu thơ tiếp theo như một lời khẳng định: Nước những người chưa bao giờ khuất. Đó là một thực tế hiển nhiên. Suốt chiều dài lịch sử mấy ngàn năm, bao phen chống ngoại xâm, có thắng có bại, song đất nước này, dân tộc này chưa bao giờ khuất phục trước bạo lực quân thù. Truyền thống bất khuất ấy truyền từ đời này sang đời khác. Anh linh, hùng khí tổ tiên như tụ cả lại trong lòng đất: Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất, Những buổi ngày xưa vọng nói về. Tiếng đất là tiếng của lịch sử dựng nước và giữ nước không ngơi nghỉ, là tiếng của ngày xưa vọng nói về hiện tại.

Âm điệu câu thơ chuyển từ hồ hởi, lan tỏa sang suy ngẫm, dồn nén, lắng sâu. Mặt đất vững chắc chẳng bao giờ nghiêng ngả, lung lay. Mồ hôi, xương máu kết tụ vào đó lâu đời đã thành tiếng nói truyền thống của cha ông. Mặt đất lặng im nhưng tiếng đất luôn rì rầm bên tai con cháu cho đến tận ngày nay. Quá khứ anh hùng, bất khuất làm nền cho hiện tại cũng anh hùng, bất khuất. Nói như nhà thơ Tố Hữu thì đây chính là tiếng của cha ông thuở trước, luôn luôn nhắc nhở các thế hệ con cháu hãy giữ lấy đất nước thiêng liêng của tổ tiên để lại.