Tại sao các loại gió thổi trên bề mặt trái đất đều bị lệch hướng?

Chúng ta đã biết ở vùng vĩ độ từ 300 đến 350 Bắc và Nam có hai vành đai cao áp chí tuyến. Gió từ các đai cao áp này thổi về xích đạo gọi là Tín phong, lên hạ áp cận cực gọi là gió Tây ôn đới.

Gió không thổi theo hướng kinh tuyến mà lệch về phía tay phải hoặc tay trái tuỳ theo nửa cầu Bắc hoặc Nam.

Nguyên nhân sinh ra hiện tượng này là do vận động tự quay quanh trục của Trái Đất. Vận động này đã làm xuất hiện một lực, làm cho mọi vật trên bề mặt địa cầu khi chuyển động theo hướng kinh tuyến đều bị lệch hướng.

Lực đó được nhà bác học người Pháp Côriôlít (1792 – 1843) phát hiện ra nên người ta gọi là lực Côriôlít.

Lực Côriôlít luôn tác động thẳng góc với hướng chuyển động của vật, làm cho vật chuyển động lệch về bên phải nếu ở nửa cầu Bắc và lệch về bên trái nếu ở nửa cầu Nam. Tốc độ chuyển động của vật chuyển động càng lớn thì tác động của lực Côriôlít càng rõ.

Gió thổi từ cao áp về hạ áp cũng chịu sự tác động của lực Côriôlít mà lệch đi so với hướng ban đầu.

Lẽ ra, khi ta nhìn xuôi theo hướng gió thì cao áp ở sau lưng, hạ áp ở phía trước, nhưng do có sự lệch hướng nên ở nửa cầu Bắc (nhìn xuôi theo hướng gió) thì áp thấp nằm ở bên trái, hơi lệch về phía trước, áp cao nằm ở bên phải hơi lệch về phía sau. Nếu ở nửa cầu Nam thì có hiện tượng ngược lại: áp cao ở bên trái, áp thấp ở bên phải (hình vẽ).

Chính vì thế, nếu nhìn xuôi theo chiều gió, thì Tín phong ở nửa cầu Bắc từ cao áp chí tuyến thổi về xích đạo hơi lệch về phía tay phải, còn ở nửa cầu Nam thì gió này lại lệch về phái tay trái.

Gió Tây ôn đới từ cao áp chí tuyến thổi về hạ áp cận cực ở nửa cầu Bắc cũng lệch về phía tai phải, còn ở nửa cầu Nam thì lại lệch về phía tay trái.

Đó là quy luật chung của tất cả các loại gió trên địa cầu khi thổi theo hướng kinh tuyến.

Có điều cần lưu ý là khi nói quy luật trên, chúng ta nhấn mạnh đến vị trí của người quan sát là: nhìn xuôi theo chiều gió thổi.

Nếu chỉ quan sát hoàn toàn trên hinh vẽ (mà không nhìn xuôi theo chiều gió thổi) thì gió có hướng từ xích đạo thổi lên cực, nói chung ở cả hai nửa cầu đều lệch về phía tay phải (phía Đông), còn gió từ hướng cực thổi về xích đạo thì lệch về phía tay trái (phía Tây).